How to protect the brain. Article by Maro Nigoghosian.
Գրեց՝ Մարօ Նիկողոսեան B. Sc.*
Նախընտրելի է կանխել քան դարմանել
Հեղինակին կողմէ տրամադրուած Ազատ-Հայ կայքին
Ուղեղին լաւագոյն սնունդի ապահովութիւնը միայն ճշգրիտ սննդանիւթեր հայթայթելու մէջ չի կայանար, այլ նաեւ հարկ է նուազագոյնի իջեցնել հակասննդանիւթերը (վնասակարները)։ Այս հակա-սննդանիւթերն են շաքարը, ալքոլը, թունաւոր հանքային նիւթեր, գրգռիչներ, syress եւ alergy (դիւրզգայնութիւն) յառաջացնող ուտելիքներ։ Այս բոլորը ուղեղը կը քամեն։
Ուղեղը զօրացնելու համար մի միայն առողջարար ուտելիքները (healthy food) չեն բաւեր, այլ նաեւ հարկ է գիտնալ ի՞նչ ուտել, ի՞նչ խմել կամ ինչո՞ւ չծխել։
Ուղեղը ծերացնող ազդակներէն զատ, ինչպէս ալքոլը, stress-ը եւ oxidant-ները (մարմնին մէջ կուտակուած թոյներ), կան նաեւ օդի ապականութիւնը եւ fast-food-երը։
Ամէնէն վատ ձէթը, որ վնասակար է ուղեղին, կու գայ տապկուած ուտելիքներէն, նաեւ hydrogenated ձէթերով պատրաստուած ուտելիքէն։ Սահմանափակել կամ բոլորովին մերժել տապկուած որեւէ ուտելիք։
Ինչո՞ւ տապկուած ձէթը վնասակար է ? անոր համար որ նախ տապկուած ուտելիքը առատօրէն ձէթ կը քաշէ եւ յետոյ ուտելէն անմիջապէս ետք ուղեղ կ՚երթայ եւ կը խանգարէ մտածումները։ Ուղեղին կէսէն աւելին իւղէ կազմուած ըլլալով կրնայ դիւրաւ թթուիլ։
Օդին կամ մթնոլորտին ապականութեան համար շատ բան չենք կրնար ընել մեր ուղեղին, բայց կրնանք զայն պաշտպանել ներսէն։
Հակաթոյները այն ուտելիքներն են (anti-oxidants), որոնք մարմինին թոյներուն դէմ կը պայքարին։
Ուղեղին համար ամէնէն օգտակարը եւ կարեւորը vit.E-ն է, որ կը գտնուի vit.Eով հարուստ ուտելիքներու մէջ, օրինակ՝ հունտերու մէջ (sesame seeds, flax seed, արեւածաղիկի թարմ կուտերը, մեծ դդումին կուտերը եւ ձուկերու, մանաւանդ salmon-ին mackarel-ին, tuna-ին, sardine-ին եւ king fish-ին մէջ)։
Ուղեղը լաւ պաշտպանելու համար կ՚արժէ սպառել ուտելիքներ, որոնք կը պայքարին թոյներուն դէմ (oxidant)։
Օրինակ՝
Beta Caroten-ը, որ կը գտնուի ստեպղինին, անոյշ գետնախնձորին, չոր ծիրանին, մեղրադդումին (squash), ջրկոտեմին (watercress) եւ շոմինին (spinach) մէջ։
Vit C. – կը գտնուի broccoli-ի անոյշ մեծ պղպեղներու մէջ, ձկնկիթներու (berries), նարնջազգի պտուղներու մէջ։
Vit E.- հունտերու, կուտերու, ծլած ցորենին (wheat germ), լուբիաներու եւ ձուկերու մէջ։
Selenium-ը հակաթոյն մըն է, որ կը գտնուի Brasil nuts-երու մէջ, հունտերու, tuna-ի, sardin-ի, լման բրինձին եւ տարբեր հացահատիկներու մէջ եւ չոր լուբիաներու մէջ։
Glutathion-ը tuna-ին, ընդեղէններուն (pulses), ընկուզեղէններուն, սխտորին, սոխին եւ հունտերու մէջ։
Anthocyanidins-երը ձկնկիթներու (berries) մէջ, կեռասին կամ cherrie-ին մէջ, կարմիր խաղողին, ճակընդեղին եւ սալորին մէջ։
Lipoic acid-ը ստեպղինին, ճակընդեղին եւ շոմինին մէջ (spinach) կը գտնուի։
Co-enzyme Q. – կը գտնուի sardin-ին, mackerel-ին, ընկոյզին, հունտերուն, կուտերուն, որակաւոր soya-ի ձէթին մէջ։
Ալքոլը ուղեղին ամէնավատ թշնամին է։ Գինովնալէ անմիջապէս ետք կը սկսի վնասել։ Ուղեղը չի կրնար ալքոլի թոյնին հակազդել։ Անգամ մը որ լեարդին կարողութիւնը չարաչար գործածուի, ալքոլը կը սկսի սանձարձակօրէն խանգարել ուղեղին բնական հաղորդակցութիւնը եւ յոռեգոյնի կ՚իջեցնէ յիշողութիւնը։ Ճիշդ այս պատճառով է որ կը սիրենք ալքոլը, մոռնալու համար մտահոգութիւնները։
Ալքոլը մարմինին կենսանիւթերը կը փճացնէ, ուստի որքան խմենք այդքան կենսանիւթ կը կորսնցնենք։
Երեք ազդակներ մարմինին oxidant-ներ կը ներմուծեն (շուտ ծերացնող թոյներ).- տապկուած ուտելիքները, ծխախոտը եւ օդի ապականութիւնը։
Ծխախոտին ծուխը trillion oxidant-ներ կը պարունակէ, որոնք արագօրէն ուղեղ կ՚ուղղուին, տանելով միասին ծանր մետաղ մը cadmium-ը, որուն կուտակումը աստիճանաբար կը պարպէ մարմինին zinc-ը։
Zinc-ի անբաւարարութիւնը schizophrenia-ի հետ կ՚առնչեն։ Կը տեսնուի թէ schizophrenia ունեցողները աւելի կը ծխեն, քան սովորական մարդիկը։
Ամերիկայի Duke University-ի ուսումնասիրողներու խումբը ցոյց կու տայ, թէ ինչպէս ուղեղը կը սկսի զարգանալ եւ աշխատիլ, երբ nicotine-ը դադրի։ Յղութեան շրջանին ծխող կիներու զաւակները depression-ի (յուսալքում) հակում կ՚ունենան։
Կաթուածին համար ծխախոտը լաւ ճանչցուած է իբրեւ վտանգաւոր ազդակ։
Թոքերու քաղցկեղ կրնան ունենալ բնաւ չծխողներն ալ։ Կարելի չէ խուսափիլ oxidant-ներէ, որոնք կը գտնուին ինքնաշարժերու ծուխին մէջ (exhaust fumes), մանաւանդ diesel-ներու ծուխը, որ գաղտնօրէն ուղեղ կը մտնէ։ Այս պատճառով է, որ քաղաքներու մէջ բնակող բնաւ չծխող մարդիկը նմանապէս թոքերու քաղցկեղ կ՚ունենան։ Գալով Alzjeimer-ին, անոր վտանգը աւելի բարձր է ծխողներու եւ այն մարդոց մօտ, որոնք յաճախ տապկուած եւ բնական յատկութիւնը կորսնցուցած ուտելիք կը սպառեն (processed food)։
Աղբիւր՝ Patrick Hilford
