Գրական տպաւորիչ ձեռնարկ մը
Հալէպի մէջ նշուեցաւ նահատակ բանաստեղծ Դանիէլ Վարուժանի ծննդեան 130 ամեակը
Հալէպը իսկապէս զարմանալի քաղաք մըն է։ Զարմանալի եւ զարմացնող։
Մէկ կողմէ քանդումներու, ռմբահարումներու եւ խուճապի լուրեր կը հասնին Հալէպէն՝ գրեթէ ամէն օր, միւս կողմէ՝ մշակութային-գրական որակաւոր ձեռնարկներու թղթակցութիւններ կը ստանանք։ Այնպէս կը թուի, թէ այս երկու հակոտնեայ երեւոյթներուն միջեւ է որ կ'ապրի հալէպահութիւնը, շատ գնահատելի աշխոյժով մը ջանալով պահել աւանդապաշտ գաղութի իր դիմագծութիւնը, որ միշտ ալ գնահատուած է բովանդակ հայաշխարհի կողմէ։
Պիտի յիշուի, որ դեռ քանի մը ամիս առաջ Հալէպի մէջ յոբելենական փառաւոր ձեռնարկով մը նշուած էր սփիւռքահայ անուանի գրող եւ ?Նայիրի? շաբաթաթերթի ջղուտ խմբագիր Անդրանիկ Ծառուկեանի ծննդեան 100-ամեակը։ Յետոյ լսեցինք, որ Հալէպի Հ.Բ.Ը.Մ.-Հ.Ե.Ը.-ի ?Ադամեան? թատերախումբը բեմականացուցեր էր Արփիար Արփիարեանի ?Կարմիր ժամուց? վիպակը։ Կատարուեր էին ուրիշ ձեռնարկներ ալ։
Իսկ հիմա, ուրախացուցիչ նոր լուր մը եւս ստացանք Հալէպէն։ Արժանաւոր շուքով նշուած էր նահատակ բանաստեղծ Դանիէլ Վարուժանի ծննդեան 130-ամեակը։
Արդարեւ, Վարուժանը ոգեկոչող այս ձեռնարկը կայացաւ Կիրակի երեկոյեան, 23 Փետըրւարին, Հայ Կաթողիկէ Ս. Երրորդութիւն (Զուարթնոց) եկեղեցւոյ ?Աղաճանեան? հանդիսասրահին մէջ, նոյն եկեղեցւոյ Մշակութային Յանձնախումբին նախաձեռնութեամբ։
Ամբողջովին լեցուն հանդիսասրահ մը, ուր ո՛չ մէկ աթոռ թափուր մնացեր էր?։ Եւ ասիկա՝ հակառակ քաղաքին անապահով վիճակին, ու հակառակ խաչաձեւող ազգային ա՛յլ ձեռնարկի մը, որ գրեթէ նոյն ժամերուն կը կայանար տարբեր հանդիսասրահի մը մէջ?։
Զգալի էր ընտրանի ներկայութիւն մը։ Առաջին շարքի վրայ էր երեկոյթին հովանաւորը՝ Հայ Կաթողիկէ համայնքի առաջնորդ Պետրոս արք. Միրիաթեան, իր կողքին՝ Հայ Աւետ. համայնքի պետ վեր. Յարութիւն Սէլիմեան, Հայաստանի հիւպատոսը, Հայ Առաք. համայնքէն ներկայացուցիչ քահանաներ, կրթական մշակներ։
Ձեռնարկին բացումը կատարեց տիկ. Սիւզան Նեւրուզեան-Տատաղլեան։ Յայտնեց, թէ պիտի գործադրուէր գեղարուեստական կարճ յայտագիր մը, ու երեկոյթին առիւծի բաժինը պիտի յատկացուէր բանախօսութեան։
Այսպէս, նախ դաշնակի ու ջութակի վրայ հայկական մեղեդիներով հանդէս եկան երկու դեռատի երիտասարդներ՝ Յովսէփ Գրիգորեան եւ Դաւիթ Մելքոնեան։ Յետոյ, Նարինէ Գոնճայեան ասմունքեց Վարուժանի նշանաւոր ?Անդաստան? բանաստեղծութիւնը։ Այնուհետեւ ալ, պաստառի վրայ լուսանկարներու ցուցադրութիւն մը կատարուեցաւ՝ ի մի բերելով Վարուժանի ընտանեկան ալպոմէն ուշագրաւ նկարներ, նաեւ պատկերներ Սեբաստիայէն, ուր ոչ մէկ հայ մնաց 1915-ի աքսորէն ու համատարած կոտորածներէն ետք?։
Դանիէլ Վարուժանն ու անոր գրականութիւնը ներկայացնելու պարտականութիւնը յանձնուած էր հալէպահայ երիտասարդ գրող եւ բանիբուն մտաւորական Լեւոն Շառոյեանին, որ այս անգամ եւս ունեցաւ շատ տպաւորիչ ելոյթ մը, որ ունկնդրուեցաւ բացառիկ հաճոյքով ու խանդավառութեամբ։ Շառոյեան անգիր խօսեցաւ ճիշդ մէկ ժամ, գործածելով իրեն յատուկ վճիտ ու բիւրեղեայ հայերէն մը, մերթ դրուագներ պատմելով նահատակ բանաստեղծին կեանքէն ու մերթ ալ վերլուծելով անոր զմայլելի գրականութիւնը՝ դիւրահասկնալի այնպիսի սրտախօսիկ ոճով մը, որ հեշտօրէն իրեն կապեց ամբողջ սրահը։
Շառոյեան իր խօսքին սկսաւ յիշելով 30 տարի առաջ, 1984-ին, Վարուժանի հարիւրամեակին առիթով Հալէպի մէջ սարքուած շքեղ յոբելեանը, որմէ անջնջելի տպաւորութիւններ կը պահէր մինչեւ այսօր։ Դպրոցական պատանի մըն էր այդ օրերուն, եւ սրահ վազեր էր՝ ունկնդրելու համար հիւր բանախօսը, որ Վենետիկէն ժամանած Մխիթարեան վարդապետ մըն էր։ Տարիները որքա՜ն արագ սահեր էին?։ 30 տարի անց, հիմա ի՛նք է որ բեմ կը բարձրանար՝ տուրք մատուցելու համար մեր գրականութեան բագինին։
Յետոյ ան նկատել տուաւ, որ հայութիւնը հարիւր տարիէ իվեր շարունակ կը պատուէ ու կ'ապրեցնէ Վարուժանը՝ ոչ միայն անոր գիրքերը վերատպելով կամ քերթուածները բեմերէն արտասանելով, այլեւ անոր անունով դպրոց հիմնելով, յուշակոթողներ կանգնեցնելով, իր մասին ժապաւէններ պատրաստելով։ ?Մէկ բան կը պակսի իրեն.- Վարուժան գերեզման չունի, ու մենք զրկուած ենք տարին գէթ անգամ մը իր դամբանին վրայ ծաղիկ մը դնելու կարելիութենէն?, ըսաւ բանախօսը։
Շառոյեան այնուհետեւ վարագոյրը վեր առաւ Վարուժանի կարճատեւ կեանքին վրայէն ու դրուագ առ դրուագ ներկայացուց Սեբաստիոյ Բրգնիկ գիւղի այս մեծ զաւկին անցած ուղին՝ Պոլսէն Վենետիկ, Վենետիկէն Կանտ, ու յետոյ վերադարձը երկիր, ուր պաշտօնավարեց իբրեւ ուսուցիչ, մինչեւ իր ձերբակալութիւնն ու աքսորը 24 Ապրիլ 1915-ին։
Շառոյեանի բանախօսութեան մէջ գլխաւորաբար ընդգծուեցան հետեւեալ կէտերը.
* Վարուժան իր կազմաւորումով ու դաստիարակութեամբ՝ Մխիթարեաններու ձեռակերտն է։ Իր լեզուական սքանչելի պաշարով եւս՝ Մխիթարեաններու ձեռնասունն է ան։
* Մեր ամէնէն զարգացեալ ու մտաւորական լայն պաշարի տէր գրողներէն մէկն էր Վարուժան։ Հմուտ էր գրաբարին ու գիտակ էր եւրոպական քանի մը լեզուներու։ Լաւապէս սերտած էր թէ՛ տիեզերքի հին պատմութիւնները՝ Հոմերոսէն սկսեալ, թէ՛ ալ ընթերցած էր համաշխարհային գրականութեան համբաւաւոր երկերը՝ Շէյքսփիրէն Միլտոն, Ժան-Ժագ Ռուսոյէն Հիւկօ, Կէօթէէն Տանթէ։
* 1910-ին հրատարակուած իր Բ. գիրքով (?Ցեղին սիրտը?) Վարուժան արդէն նուաճեց բանաստեղծութեան բարձունքը։ Ժամանակաշրջանի խստաբիբ գրաքննադատը՝ Յակոբ Օշական, այդ առթիւ անվարան յայտարարեց.?Դանիէլ Վարուժան մեր մեծագոյն բանաստեղծն է?։ Երկու տարի ետք լոյս ընծայուած ?Հեթանոս երգեր? հատորով ալ՝ Վարուժան յայտնուեցաւ իբրեւ մտքի լայն հորիզոնի եւ սուր զգայնութեան, նաեւ՝ գեղաքանդակ ոճի տէր ինքնադրոշմ քերթող մը։
* Գաւառը անօրինակ ներշնչումներու աղբիւր մը հանդիսացաւ Վարուժանի համար։ Բնութեան եւ հողին ընդերքին մէջ ան պեղեց ու գտաւ նոր գեղեցկութիւններ։ ?Հացին երգը? հատորին նիւթը պատրաստուեցաւ գաւառի մէջ։
* ?Հացին երգը? քերթողագիրքը, որուն ձեռագիրները հրաշքով մը փրկուեցան ոստիկանութեան նկուղներէն, բանաստեղծին գրական կտակն է։ Ան այստեղ կը փառաւորէ մշակն ու հունձքը, հողագործներն ու անդապահները, կը գովերգէ սայլին լծուած եզներն ու գոմէշներն անգամ?։ Հողապաշտ բանաստեղծն է այստեղ Դանիէլ Վարուժան, որ անօրինակ հաւատք մը ունի հողին անվերջանալի բարիքներուն ու նախախնամութեան բարեգործութեան վրայ։ ?Հացին երգը? հողագործական գրականութեան զմայլելի նմոյշ մըն է՝ ազգագրական ու լեզուաբանական զոյգ առումներով։
Ահա այսպէս, բանախօսը հաճելի ու շահեկան պտոյտ մը կատարեց մեր գրականութեան պարտէզին բարձրադիր մէկ ածուին շուրջ, ու իր խօսքն աւարտեց Վարուժանի սրտառուչ մէկ արտայայտութեամբը. ?Բաղձանքս է ապագային մարդոց նուիրել այնպիսի հզօր երգ մը՝ որ հայրենիքը ինծի պէս արարած մը ծնած ըլլալուն գոնէ չզղջայ?։
Երեկոյթին հուսկ բանքը արտասանեց Գերապայծառ Միրիաթեան, որ յայտնապէս շատ գոհ մնացեր էր ձեռնարկին որակէն ու գտած ընդունելութենէն։ Ան Դանիէլ Վարուժանի անձին մէջ ուզեց շեշտել հաւատքի մարդը, քանի որ Հաւատքը մղիչ ուժն է բոլոր տեսակի ստեղծագործական աշխատանքներուն։ Գնահատանքի ջերմ արտայայտութիւններ ունեցաւ ձեռնարկը ծրագրողներուն ու յայտագրին մասնակիցներուն հասցէին, ու բեմ հրաւիրելով օրուան բանախօսը՝ իրեն յանձնեց Հայ Կաթողիկէ Պատրիարքութեան կողմէ պատրաստուած գեղեցիկ յուշամետայլ մը։
Ձեռնարկին աւարտին, ընդունելութիւն մը սարքուեցաւ եկեղեցւոյ կից դահլիճին մէջ, ուր մտերիմ խօսակցութիւններ ծաւալեցան հայերէն ընթերցանութեան դիմաց ցցուած այժմու դժուարութիւններուն եւ ապագայ հեռանկարներուն շուրջ։
Մարմարա, 26 Փետրուար 2014
