Vahe H. Apelian
But who, in fact, has declared war against the Armenian Church?
By chance, I witnessed a conversation between Archbishop Michael Achabahian and a journalist. I am referring to that exchange, given that the Archbishop’s interpretation seems to reflect a commonly held perception among the clergy of the Armenian Apostolic Church.
Let me first state that I am deeply impressed by the historical lineage of the Achabahian family. The Achabahians have played an important role in preserving the Armenian Apostolic Church. In particular, I refer to the Catholicosate of Sis, where successive members of the Achabahian family served as Catholicoi. Naturally, the surname “Achabahian” carries symbolic weight, referring to the family entrusted with the honor of safeguarding the relics—specifically the “right hands”—of Saint Gregory the Illuminator and other saints of the Armenian Apostolic Church.
Nevertheless, however honorable that legacy may be, the Achabahian name does not grant Archbishop Mikael immunity from criticism, infallibility, or the exclusive right to uncontested authority.
Archbishop Michael Achabahian errs when he interprets certain remarks by Prime Minister Pashinyan as directed against the Armenian Church as a whole. In reality, those comments seem aimed at specific celibate clergy members—not the entire Church as an institution.
The Archbishop’s interpretation appears to reflect another mindset, one perhaps not yet fully rooted but still widespread: he conflates the term “Armenian Church” solely with the Armenian Apostolic Church. However, the Armenian Church is a broader concept. It also includes the Armenian Catholic Church and the Armenian Evangelical Church (more formally known as the Evangelical Church of Armenia). Indeed, the Armenian Apostolic Church is the Mother Church, but from it have branched off the Armenian Catholic Church (since 1742) and the Armenian Evangelical Church (since 1846). Who can underestimate the invaluable service these two churches have offered to the Armenian people?
All three—the Apostolic, Catholic, and Evangelical Armenian churches—together comprise the concept of the Armenian Church. But the Armenian Church is more than just the sum of its religious institutions. According to biblical teaching, the Church is the people. As the Gospel of Matthew 18:20 says, “For where two or three are gathered in my name, there am I among them.” At the entrance of the Armenian Evangelical Church in our family’s village of Keorkyuna, Kesab, this very verse is inscribed in Turkish but with Armenian letters—as a lasting testament.
These historical reminders serve to emphasize the same essence that underlies our differences. Who could argue that the heart of the Church is the people, and that clergy derive meaning from their calling to serve the faithful—within the very churches built by those believers?
Returning to the Prime Minister’s remarks, it must be clarified that they pertain to the conduct of certain celibate clergy, not to the Armenian Church as a whole. The Catholic Church in America went through similarly painful times when inappropriate, even criminal, behavior by some clergy was exposed. Yet none of those events were interpreted as an attack on the entire Catholic Church.
The Armenian Church, in its turn, must approach such controversies professionally, transparently, and honestly. These incidents must be investigated and either validated or refuted—but never used as an excuse to target the Church as an institution.
The Armenian Church does not need to be defended—especially not from the very people who gave birth to it: the Armenian nation.
Միքայէլ Արք. Աջապահեանը սխալ կը մեկնաբանէ
Վահէ Յ. Աբէլեան
Բայց ո՞վ է պատերազմ հռչակած Հայ Եկեղեցւոյ դէմ։
Պատահմամբ ականատես եղայ Միքայէլ Արքեպիսկոպոս Աջապահեանի զրոյցին լրագրողի մը հետ։ Ակնարկս այդ զրոյցին է, նկատի ունենալով, որ Արք. Աջապահեանի մեկնաբանութիւնը հաւանաբար ընդհանրացած ընկալում մըն է Հայ Առաքելական Եկեղեցւոյ կղերականութեան շրջանակին մէջ։
Նախ ըսեմ, թէ տպաւորուած եմ Աջապահեան ընտանիքի պատմական արմատներով։ Աջապահեանները կարեւոր դերակատարութիւն ունեցած են Հայ Առաքելական Եկեղեցւոյ պահպանման մէջ։ Ակնարկս յատկապէս Սսի Կաթողիկոսութեան է, ուր յաջորդաբար Աջապահեան գերդաստանին ներկայացուցիչներ ծառայած են որպէս Կաթողիկոսներ։ Բնականաբար, “Աջապահեան” ազգանունը ինքնին խորհրդանշական բեռ կրող անուն մըն է. Ան կ’ակնարկէ այդ գերդաստանին, որու յանձնարարուած էր Հայ Առաքելական Եկեղեցւոյ հիմնադիր Գրիգոր Լուսաւորիչի եւ այլ սուրբերու աջերը պահպանելու մեծ պատուաբեր առաքելութիւնը։
Բայց այդ պատմական պատուանդանը, որքան ալ արժանաւոր ըլլայ, Աջապահեան ազգանունը Արքեպիսկոպոս Միքայէլին անձեռնմխելիութիւն չի շնորհեր, եւ ոչ ալ կու տայ անսխալական կամ անվիճելի հեղինակութիւն ըլլալու արտօնութիւն։
Արք. Միքայէլ Աջապահեանը կը սխալի, երբ կը մեկնաբանէ վարչապետ Փաշինեանի որոշ արտայայտութիւնները իբրեւ ուղղուած՝ Հայ Եկեղեցւոյ դէմ։ Իրականութեան մէջ, այդ ակնարկները թիրախ կը դարձնեն որոշ կուսակրօն կղերականներ՝ ոչ ամբողջ Եկեղեցին որպէս հաստատութիւն։
Արքեպիսկոպոսի մեկնաբանութեան մէջ կը նկատուի, ընդհանրացած բայց հաւանաբար տակաւին ոչ այնքան արմատացած, այլ մտայնութիւն մըն ալ. ան կը շփոթէ “Հայ Եկեղեցի” հասկացութիւնը միայն Հայ Առաքելական Եկեղեցւոյ հետ։ Սակայն, Հայ Եկեղեցին աւելի լայն հասկացութիւն մըն է՝ իր մէջ ներառելով նաեւ Հայ Կաթողիկէ Եկեղեցին եւ Հայաստանեայց Աւետարանական Եկեղեցին, որ ընդհանրապէս ճանչցուած է իբրեւ Հայ Աւետարանական Եկեղեցի։ Անշուշտ, Հայ Առաքելական Եկեղեցին կը հանդիսանայ Մայր Եկեղեցին, եւ անկէ ճիւղաւորուած են Հայ Կաթողիկէ Եկեղեցին (1742-էն ի վեր) եւ Հայ Աւետարանական Եկեղեցին (1846-էն ի վեր)։ Ո՞վ կրնայ թերագնահատել այդ զոյգ եկեղեցիներուն՝ հայ ժողովուրդին մատուցած անմոռանալի ծառայութիւնը։
Երեքն ալ՝ Հայ Առաքելական, Հայ Կաթողիկէ եւ Հայ Աւետարանական եկեղեցիները միասին կը կազմեն Հայ Եկեղեցի հասկացութիւնը։ Բայց Հայ Եկեղեցին աւելի է, քան միայն կրօնական կառոյցներու գումար։ Եկեղեցին, ըստ աստուածաշնչական ուսուցման, ժողովուրդն է։ Եւ երբ «երկու կամ երեք հոգի հաւաքուած ըլլան իմ անունովս, ես հոն եմ՝ անոնց մէջ» (Մատթէոս 18:20), ապա եկեղեցին ներկայ է։ Մեր ընտանիքի Քեսապի Քէորքիւնայ գիւղի Հայ Աւետարանական եկեղեցիին ճակատին, հայատառ թրքերէնով, նոյն այդ մէջբերումը արձանագրուած է՝ իբրեւ վկայութիւն։
Այս պատմական յիշեցումները կը նպատակադրեն շեշտել միեւնոյն էութիւնը՝ տարբերութիւններու մէջ։ Ո՞վ կրնայ առարկել, որ Եկեղեցւոյ սիրտը ժողովուրդն է, իսկ կղերականները՝ հաւատացեալներուն ծառայելու կոչումով է որ կ’իմաստաւորեն իրենց գործունէութիւնը, ժողովուրդին կողմէ կառուցած եկեղեցւոյ միջավայրին մէջ։
Վերադառնալով վարչապետին կատարած ակնարկներուն՝ պէտք է ճշդել, որ անոնք կը վերաբերին որոշ կուսակրօն կղերականներու վարքին, ոչ ամբողջ Հայ Եկեղեցիին։ Նմանօրինակ դժուար ժամանակներ ապրեցաւ Ամերիկայի Կաթողիկէ Եկեղեցին, երբ որոշ հոգեւորականներու կողմէ անպատշաճ, անգամ յանցագործ վարք, կը բացայայտուէր։ Բայց այդ պարագաներէն ոչ մէկը մեկնաբանուեցաւ իբրեւ ամբողջ Կաթողիկէ Եկեղեցւոյ հանդէպ յարձակում։
Հայ Եկեղեցին ալ իր հերթին պէտք է արհեստավարժ, թափանցիկ եւ անկեղծ կերպով մօտենայ վէճերուն եւ քննէ պատահած դէպքերը։ Այս քննութիւնը կրնայ արդարացնել կամ չարդարացնել զանոնք, բայց երբեք չի կրնար օգտագործուիլ որպէս առիթ՝ Եկեղեցին որպէս ամբողջական կառոյց թիրախաւորելու համար։
Հայ Եկեղեցին պաշտպանուելու կարիք չունի, մանաւանդ զայն ծնունդ տուող հայ ժողովուրդին կողմէ:
