The article is written by Kevork Hagopjian (published in Aleppo Armenian's weekly “Kantsasar” issue 14/11/2005) and describes the linguistic difficulty that a group of young Armenians had when they were offered to write few lines in their native language in the “Memory” notebook of their emigrating friend. Hagopjian underlines with sorrow that the educational system is not efficient enough to teach the school children in a proper way on how to express their thoughts in Armenian. This is a very problematic aspect of the function of the whole Diaspora educational system. He calls all of us to cooperate in solving this important issue. ?Հաչողութիւն Կը Մախթէմ Գեզի? Գէորգ Յակոբճեան Հալէպահայ օճախներէ կազմուած հաստատուն ծառէն տերեւ մը եւս պիտի թափէր։ Վերջին շրջանին այս ծառը տերեւաթափի մէջ է կարծէք?։ Անկէ թափած տերեւները, ենթարկուելով կեանքի քամիին ու փոթորիկին, երբեմն կը հասնին մայր Հայաստան, երբեմն ալ՝ հեռաւոր ու օտար երկիրներ։ Մեր դասընկերուհին Անին ու իր ընտանիքը այդ տերեւներէն են։ Անոնք որոշած էին Հալէպէն Գանատա գաղթել։ Առ այդ ողջերթի հաւաք մը կազմակերպեցինք տարիներու մեր դասընկերուհիին, որուն հետ մաշեցուցած էինք նախակրթարանի, միջնակարգի եւ երկրորդականի գրասեղանները ու ապրած էինք անմոռանալի յիշատակներ։ Ուսումնական Երկրորդական բաժնին վերջակէտ դրուելուն ընդամէնը անցած է 2 տարի։ Երբ մենք՝ դասարանակիցներս այդ օրերուն ամէն օր իրար կը տսենէինք, այսօր՝ հազուագիւտ որ տեսնուինք։ Իւրաքանչիւրս գծած ենք մեր ուղին։ Մէկը բարձրագոյն ուսումը կը շարունակէ, ուրիշ մը գործի ասպարէզ մտած է, ուրիշ մը տակաւին անորոշ վիճակի մէջ է, իսկ ամէնէն հետաքրքրականը, մեր դասընկերուհիներէն Թամարը՝ ?տիկին? տիտղոսին ալ արժանացած է։ Փառք Աստուծոյ, մեր ժամերը դասաւորեցինք ու ճաշարանէ մը ներս կարողացանք համախմբուիլ ։ Ողջերթի հաւաքնիս շատ ջերմ մթնոլորտի մէջ անցաւ։ Նախ վերյիշեցինք մեր մանկական չարութիւնները, ունեցած կեցուածքները, պտոյտները, ուսուցիչներն ու ուսուցչուհիները, դասարանի հերոսները չարերն ու աշխատասէրները, տնօրէնը, ընդհ. հսկիչը, վերակացուները, նոյնիսկ տնտես մայրիկն ու դպրոցի դրան պահակը։ Բոլորս ալ ունէինք պատմութիւն մը, որ կը սկսէր ?կը յիշե՜ս այդ օրը? նախադասութեամբ։ Քիչ ետք անցանք Անիենց գաղթելու անակնկալ որոշումին, չէինք հաւատար թէ Անին մեզմէ պիտի բաժնուի, բայց պարտաւոր էինք համոզուելու։ Սկսանք մեր մաղթանքներն ու եղբայրական խրատները փոխանցել։ ?Վա՜յ եկեր է գլխուդ, եթէ գանատացի մը կամ օտարազգի տղու մը հետ ամուսնանաս, հայ տղայ եթէ չըլլայ, յարաբերութեանդ սահմանը բարեւելն իսկ չ՛անցնիր, հայապահպանում ըսուած բառը ականջիդ օղ կը դարձնես?, թէեւ ծայրայեղ, սակայն ի գին հայ մնալու մեր այս պատգամը ամէնէն ցայտունն ու խրախուսիչն էր, փոխանցուած խրատներուն մէջ։ Երբ իւրաքանչիւրս մեր սրտի խօսքը փոխանցեցինք, Անին, իր կարգին յուշատետր մը հանեց եւ խնդրեց մեզմէ, որ քանի մի բառով յիշատակագրութիւն մը արձանագրենք, որպէսզի օտարութեան մէջ այդ յուշատետրը անոր միակ դարմանն ու բալասանը դառնայ, վերաջերմացնէ իր յիշողութիւնը, պահ մը սաւառնի ովկիանոսներն ի վեր ու հասնի մեր մօտ, ապրի, շնչէ ու վայելէ հալէպահայ կեանքի իւրայատուկ բուրմունքը։ Չհանած ըլլար այդ յուշատետրը?։ Ոճրագործութիւն մը գործած ըլլար եթէ, այդքան պիտի չմեղադրուէր մեր խեղճ դասընկերուհին։ Մղձաւանջի վերածուեցաւ մեր խաղաղ հանդիպումը։ Ի՞նչու, որովհետեւ վայրկեաններ առաջ հայապահպանում քարոզողներս, հայապահպանման հիմնական սիւներէն, յենարաններէն, պարիսպներէն մէկը նկատուող հայերէն լեզուն գրելու մէջ կը դժուարանայինք։ հետեւեալներն էին առանց զգացուելու արձակուած արտայայտութիւնները՝ ?Վերջին անգամ պաքալորիայի հայերէնի քննութեան հայերէն գրած էի?, ?երկու տարի է բառ մը հայերէն չեմ գրած, ի՞նչ գրեմ, ի՞նչպէս սկսիմ?, ?է ես շարադրութեան պարտականութիւններս դրացիիս աղջկան կը վստահէի, եկուր ալ հիմա նախադասութիւնները քով-քովի բեր եւ տողերը լեցուր??։ Իսկ կսկիծ ու ցաւ պատճառող այլ երեւոյթ մը ուղղագրութիւնն էր ?յաջողութիւնը? բաց? (չ)ով կը գուի թէ՞ ?գոց?-ով, առողջութիւնը ?մեծ? (ր)ով կը գրէինք թէ ?պզտիկ?, Օ՜?ձուկի? (ց)ն ի՞նչ տեսակ կը գրուէր??։ Մաշտոցի աճիւնները թնդացնող այս նախադասութիւնները ամենայն սառնարիւնութեամբ դուրս կու գային Մեսրոպեան գիր ու տառով 12 տարի մկրտուած ուսեալ ու զարգացած հայ երիտասարդներու կողմէ?։ Վերոյիշեալ արտայայտութիւնները փաստ մըն էին թէ մենք տասներկու տարի հայկական կրթօճախ յաճախելով, հայերէն լեզուի շաբաթական 4 -5 դասապահեր ունենալով եւ վերջապէս հայրենագէտ, բազմավաստակ հայերէնի ուսուցիչներու հովանին ու ուսուցումը վայելելով հանդերձ, չէինք կրցած, եթէ ոչ գրական, ապա ճեմարանաւարտի մը վայել հայերէն լեզուի տիրապետել։ Ուրեմն նախակրթարանէն դպրոցը լքած ու գիրքն ու տետրակը մոռցած տասնեակ հայ պատանիներուն հայերէն գրելու մակարդակին մասին խօսիլն ապարդիւն կը կարծեմ։ Եթէ մենք գրել չենք գիտեր, անոնք ի՞նչ վիճակի են։ Ինչպէս որ նորութիւն մը չէ հայ աշակերտին պաշտօնական երկխօսութեան ժամանակ առանց դադարներուն այսինքն՝ ?ը՜ը՜?-ի շարաններու խօսելու անկարողութիւնը, այնպէս ալ նորութիւն չէ անոր մտածածը գրի առնելու տաժանքը։ Մենք՝ Սփիւռքի չորորդ սերունդը, կը տառապինք մեր մտածածը արտայայտելու եւ գրելու գործին մէջ։ Մեր միտքերը արտայայտելու մէջ կը յոգնինք, որովհետեւ Սփիւռքի եւ համաշխարհայնացման պարտադրած խոչընդոտներու կողքին, մանկապրտէզէն իսկ չենք զարգացուցած մեր լեզուամտածողութիւնը, չենք մարզուած ազատօրէն խօսիլ եւ արտայատուիլ։ Մինչեւ այսօր երկրորդականի աշակերտներուն հայերէնի դասապահերը կը կեդրոնանան գրագէտի մը կենսագրական գիծերը եւ գործերը գոց սորվելու վրայ։ Միօրինակ են պահանջուած դասի հարցումներու պատասխանները։ Ի՞նչ նշանակութիւն ունին գրագէտի մը ծննդեան, մահուան թուականները ու յաճախած վարժարաններուն անունները գիտնալը եթէ կարողութիւն չունինք տուեալ գրագէտին հայ գրականութեան եդեմին մէջ նեկայացուցած արժէքին մասին խօսելու։ Արդեօ՞ք մեր լեզուամտածողութիւնը զարգացուցած կ՛ըլլանք եթէ դասին ընդգծուած տողերը թութակի պէս գոց սորվինք, մինչդեռ ընդունակութիւն չունենաք դասին միտքբանին հասկնալու եւ եզրակացութիւններու յանգելու։ Աւելի արդիւնաբեր չըլլա՞ր եթէ աշակերտը բանաստեղծութիւն մը գոց սորվելու ու երկու շաբաթ վերջ մոռնալու փոխարէն, այդ բանաստեղծութիւնը իր կարողութեան սահմաններուն մէջ վերլուծէ ու որպէս պարտականութիւն իր հասկցածը ներկայացնէ ուսուցիչին ու դասարանակիցներուն։ Դժբախտաբար, կը կեդրոնանանք կաղապարուած գործելաոճերու վրայ, արդիականացման ու գործադրուած ծրագիրները վերատեսութեան ենթարկելու ու վերաորակաւորելու ճառերը կը մնան լուսանցքային, հեռու գործնական քայլերէ։ Անցնելով ուղղագրութեան, այսինքն գրելու դժուարութեան, նոր սերունդի մօտ ընթերցասիրութեան նահանջի եւ կամ չգոյութեան մասին սոյն յօդուածով չանդրադառնանք, որովհետեւ միայն հայ սերունդներուն չէ առնչուած այս հարցը, այլ համաշխարհային եւ միջազգային առումով մտահոգիչ խնդիր մըն է արդէն։ Բայց Սփիւռքի հայ աշակերտին պարագային, ամբողջ շաբաթը մէկ կամ առաւելագոյնը երկու էջ հայերէն գրելով աշակետը ի՞նչպէս պիտի մաքառի այլասերման հոսանքներուն դէմ եւ հայերէն գրելու կարողութիւն ունենայ։ Փաստօրէն, այսօր Հայ աշակերտը միայն դպրոցի հայերէն դասագրքին ծանօթ է ու միայն դպրոցական տետրակին մէջ է որ հայերէն կը գրէ։ Սոյն դասատետրը յատկապէս միջնակարգի եօթներորդ եւ ութերորդ կարգերուն մէջ կը կուտակուին ու կը խճողուին քերականական բազմաթիւ կանոններով, մինչդեռ այդ կանոնները գործադրելու հորիզոններ չեն ներկայացուիր աշակերտին։ Օրինակի համար հազուագիւտ թէ շարադրութեան պարտականութիւն մը տրուի, ապա դասապահ մը տրամադրուի բացատրելու համար շարադրութիւն գրելու եւ քերականական օրէնքները գործադրելու ձեւերը։ Աշակերտը շարադրութեան պարտականութիւնը կը ստանձնէ որպէս տնային աշխատանք եւ պարզ է որ կը դիմէ տնեցիներուն?։ Հայ աշակերտը հայերէն գրելու մէջ կը մնայ ապիկար, որովհետեւ ան համացանցին մէջ կը նամակցի անգլերէն եւ կամ անգլերէնատառ հայերէն լեզուով, առօրեային մէջ կարիքը չի զգար հայերէն գրելու, իսկ եթէ միութենական է դարձեալ գրելու առիթ չունի, որովհետեւ սկաուտական կարգ մը խումբերէ բացի չեմ հանդիպած որեւէ միութեան մը որ իր անդամներուն հայերէն գրելու առիթ եւ պատեհութիւն կ՛ընծայէ։ Ընդհակառակը ամէն ինչ կը փոխանցուի տպագրուած կոկիկ էջերու վրայ։ Սակայն եթէ պզտիկը իր ստացած գիտելիքը ձեռամբ գրէ աւելի շուտ կ՛ըմբըռնէ եւ կ՛արժեւորէ զայն։ Դպիրը շարականները կը սորվի յատուկ այդ նպատակին համար պատրաստուած գրքոյկներէն, պատանեկան միութեան անդամը կը բաւարարուի միայն լսատեսողութեան վստահիլ, երա-ժըշտանոցի, երգչախումբի, արուեստի ուսումնարան եւ բազմաբնոյթ միութիւններու հետեւող պզտիկը հեռու է գրաւոր աշխատանքէ։ Ճիշդ այս պատճառով միութիւններէն ու ազգային կառոյցներէն ներս կարող ատենադպիրներ դժուար կը գտնուին։ Միայն հայերէնի ուսուցիչներուն յանձնառութիւնը չէ 1600-ամեայ գանձի մը յարատեւութիւնը ապահովելը, այլ՝ մեր բոլորին։ Ժամը հասած է անմիջականօրէն մեր ռազմավարութիւնը վերարծարծելու, բայց մանաւանդ՝ կացութիւնը բարելաւելու համար գործնական քայլերու դիմելու։ Անիին յուշատետրը սփիւռքացման, համաշխարհայնացման, մեր սերունդի անտարբերութեան պատճառած վէրքերէն մէկը նորոգեց։ եկէ՛ք միասնաբար բուժօգնութեան փութանք եւ սպիացնենք մեր բոլոր վէրքերը։ Գանձասար, 24 / 11 / 2005 Source: www.periotem.com (Armenian section, see under PRESS)
