Գրեց՝ Յարութ Էքմանեան
Եթէ այսօր Հրանդ Տինք մեզի հետ գտնուեր, ի՞նչ կը մտածեր Թուրքիոյ մէջ կատարւող ներկայ իրադարձութիւններուն մասին, որոնք կապ ունին փոքրամասնութեան իրաւունքներուն հետ: Կամ ի՞նչ կը մտածեր Աղթամար կղզու Սուրբ Խաչ եկեղեցիի վերանորոգման մասին, օրինակի համար:
Եթէ ան այսօր մեզի հետ ըլլար, ինչ կ'ըսեր հետ նախագահական ընտրութիւններու Հայաստանեան իրավիճակին մասին: Եթէ ան այսօր խօսեր, ի՞նչ կ'ըսեր Օպամային, Թուրքիոյ եւ Սփիւռքին տարեկան ցեղասպանութեան ոգեկոչման օրերուն:
Եթէ այսօր Հրանդ Տինք մեզի հետ գտնուեր, ի՞նչ կը մտածեր կատարուած ֆութպօլային դիւանագիտութեան մասին, եւ ինչ կ'ըսեր մեզի Հայ-Թուրք յարաբերութիւններու բնականոնացման, ստորագրուած փաստաթուղթերուն եւ փակ սահմանին մասին…
Միայն եթէ մեզի հետ ըլլար… Այս կամ այն պարագային եթէ Հրանդը ըլլար, ի՞նչ կ'ըներ արդեօք:
Այլեւս, կարօտաբաղձութենէ աւելի, Հրանդ Տինքը շատերու համար դարձած է այդ իւրօրինակ տիպարը, որուն մարդիկ կը ձգտին նմանիլ: Ան այնքան այլախոհ եւ անկանխատեսելի մէկն էր, որ յաճախ շատ դժուար կ'ըլլար անոր որոշ խմբաւորումի մը կամ հոսանքի մը մէջ դասելը:
Իր ամբողջ կեանքը վկայութիւններու շարան մըն էր իր գաղափարներուն եւ հաւատացած արժէքներուն համար տարած պայքարին: Սկսած երիտասարդ տարիքէն տեսած եւ ապրած անարդարութիւններուն դէմ ըմբոստութենէն, հասնելով մինջեւ ?Ակօս?ի հիմնադրութեան եւ անոր դիմագրաւած դժուարութիւններուն ու համայնքային պահպանողական ճնշումներուն, մահէն հազիւ քանի մը տարի առաջ տակաւին նոր անցագիր ստանալու եւ ճամբորդելու թուլատրութեան, խօսքի ազատութեան համար ստացած դատապարտութեան, երկու հասարակութիւններու միջեւ կամուրջ ըլլալու աշխատելով հանդերձ երկու կողմերէն ալ իրեն ուղղուած նախատինքը, վերջապէս յարատեւ սպառնալիքներու տակ աղաւնիի պէս սարսափահար վերջին օրերը եւ թուրք ազգայնամօլ ուժերու կողմէ սպաննութիւնը:
Անոր նպատակը միայն խաղաղութիւնն էր, արդարութեան վերականգնումը, առանց նաեւ ուրիշին ալ չարիք պատճառելու, վերջապէս՝ ան կ'ուզէր կոտրել ոխի շարանը: Այս շաբաթ հարցազրոյցի մը ժամանակ Պոլսահայ մտաւորական Բագրատ Էսդուգեան կ'ըսէր. ?Մահէն առաջ, երբ ան սկսած էր արտերկրի մէջ խորհրդաժողովներու հրաւիրուիլ եւ զանազան հայկական գաղութներու հետ շփում ունենալ, անոնք մեծ զարմանքով կ'ընդունէին զինքը, որովհետեւ ան կը պատմէր թէ թուրքերը իրենց նման մարդիկ են, սակայն պետութիւնն է որ ֆաշիստ քաղաքականութիւններ կը վարէ: Այս մէկը անընդունելի էր սփիւռքահայոց համար, որոնք թուրք ժողովուրդը եւ պետութիւնը մէկ աչքով կը դիտեն:?
Երբ Ֆրանսան Ցեղասպանութիւնը ոճիռ համարող օրէնքը ընդունեց, ան ըսաւ, թէ Թուրքիոյ մէջ պիտի յայտարարէ որ Հայկական Ցեղասպանութիւնը տեղի ունեցած է, իսկ Ֆրանսա պիտի երթայ եւ հոն յայտարարէ թէ Հայկական Ցեղասպանութիւնը տեղի չէ ունեցած…
?Այսպիսի օրէնքներու մասին տեսակէտս շատ ռոմանթիկ կարելի է համարել,- կ'ըսեր Հրանդ Հոկտեմբեր 2006-ին հարցազրոյցի մը ընթացքին- բայց տեսակէտէս չեմ հրաժարիր: Ես կը կարծեմ, որ մինչեւ այսօր Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման գործընթացին մէջ աշխարհն ալ Թուրքիոյ նման երկերեսանիօրեն կը վերաբերի: Աշխարհը այս իրականութեան մասին շատոնց գիտէ, այդ ժամանակ անոնք իրենց դերակատարութիւնը եւ ազդեցութիւնն ալ ունեցան: Այժմ` տասնամեակներ անց, երբ Ֆրանսան կը ճանչնայ ցեղասպանութիւնը, կարծիքովս այստեղ բարոյական որեւէ դիրքորոշում չկայ: Ասիկա բնաւ բարոյական կեցուածք մը չէ, որովհետեւ այս գործը Թուրքիոյ հետ հարաբերութիւններուն մէջ որպէս յաղթաթուղթ կ'օգտագործուի: Որպես Հայ, ինծի համար ծանր է, երբ ողբերգութիւնս միջազգային թատերաբեմերու վրայ որպէս քաղաքական յաղթաթուղթ կ'օգտագործեն…?
Յաճախ կ'ըսեն, թէ փրկիչին վերջաւորութիւնը իր երկրպագուներուն կողմէ մտրակուիլն է: Ժամանակ մը, իսկապէս ալ, ոմանք անարդարաբար սկսած էին արդէն զինք որպէս դաւաճան պիտակելու, բայց հազիւ սպաննութիւնը վրայ հասաւ, ան անմիջապէս հրչակուցաւ ?1.500.001-երորդ? զոհը…
Հրանդ յաճախ կոչ կ'ուղղեր Սփիւռքին որպէսզի տարբեր երկիրներու խորհրդարաններուն մէջ ապարդիւն օրինագիծեր որոնելու փոխարէն այդ երկերներուն համոզեն, որ Հայաստանին Եւրոմիութիւն ընդունին: Ան կ'ըսեր, թէ պէտք է յիշեցնել անոնց իրենց պատմութիւնը եւ պատասխանատւութիւնները, որովհետեւ այսօրուայ իրավիճակին մէջ անոնք ալ իրենց բաժինը եւ մեղքը ունին: Սփիւռքը պէտք է կարողութիւնը ունենայ ըսելու՝ գոնէ ասիկա ըրէք: Եթե այսօր Հայաստանը Եւրոմիութեան անդամ ըլլար, Թուրքիան ոչ թէ անոր, այլ Եւրոպային շրջափակման ենթարկած կը համարուեր:
Տակաւին անցեալ շաբաթ Յարութ Սասունեանը իր շաբաթական սիւնակին մէջ կը գրեր, թէ Պուլղարիան անցեալի կոտորածներուն համար հատուցման նման պայմաններ կը քննարկեր Թուրքիոյ ԵՄ անդամակցութեան համար: Հրանդին ըսածին դառնալով, եթէ Սփիւռքը այդ տասնեակ օրինագիծերուն փոխարէն աշխատեր Հայաստանի ԵՄ անդամակցութեան, այսօր Հայաստանը, Պուլղարիոյ նման, ինքը նախապայմաններ դնելու դիրքին մէջ կը գտնուէր Թուրքիոյ հետ յարաբերութիւններու բարելաւման համար, ոչ թէ հակառակը, ինչպէս որ է իրավիճակը այսօր:
?Ես մարդ մըն եմ, որ կը հասկնամ իմ ժողովուրդիս ապրած ցաւը եւ կը կրեմ այս բերը:? Այսպէս կը բացատրէր Հրանդ Տինք իր տէսակէտը: Ան իր համոզումներն ու գաղափարները պաշտպանելու ատեն հաշուի առած էր մինչեւ ծայր երթալ, զոյգ մը ծակ կօշիկներով գետին փռուելու ի գին…
Միայն եթէ ան մեզի հետ ըլլար այսօր…
Հալէպ, Յունուար 19, 2010
