Memory recovery (2). Article by Maro Nigoghosian.
Գրեց՝ Մարօ Նիկողոսեան B. Sc.
Նախընտրելի է կանխել քան դարմանել
Տասնեակ տարիներ առաջ հետախուզողներ գիտէին թէ homocystein-ի բարձր մակարդակը վտանգաւոր կերպով կը զարգացնէր □յիշողութեան տկարութիւնը□, սրտի եւ ուղեղի կաթուածը։ Միայն կը մնար այն հարցը, թէ արդեօք բարձրաքանակ homocystein-ը նոյնպէս կը կապակցէ՞ր Alzheimer?s հիւանդութեան հետ։
2002ին, երկար սպասուած պատասխանը երեւցաւ յօդուածով մը □New England Journal of Medicine□ ազդեցիկ թերթին մէջ։
Այս ուսումնասիրութեան մէջ, Sudha Seshadri, M.D. եւ Boston University-ի գործակիցները ութը տարի ղեկավարեցին ուսումնասիրութիւն մը 1092 տարեցներու վրայ։
Այս մարդիկը 1948էն ի վեր մաս կը կազմէին երկար տարիներ պահանջող ուսումնասիրութիւններու շարքի մը, որոնց կը հսկէր Harvard Medical School-ի հետախուզողներու խումբը։
Տասնեակ տարիներով այս մարդոց արեան ճնշումը եւ cholesterol-ի մակարդակը չափուած էր կանոնաւոր կերպով եւ անոնց կենցաղը եւ սովորութիւնները մանրամասնօրէն արձանագրուած էին։ Այս մարդոց միջին տարիքը 76 էր եւ յիշողութեան դժուարութիւններ չունէին։
Seshadi-ի ղեկավարած այս ուսումնասիրութեան սկզբնաւորութենէն ութը տարի ետք, ասոնցմէ 111 հոգի ցնորեցան։
Dr. Seshadi-ի խումբը սկսաւ քննել անոնց արեան մէջ homocystein-ի քանակը եւ Alzheimer?s-ի վտանգաւոր զարգացումը։ Ի յայտ եկաւ, որ անոնք որոնց մօտ homocystein-ի քանակը բարձր էր, երկու անգամ աւելի վտանգուած էին Alzheimer?s հիւանդութենէն, քան անոնք, որոնց homocystein-ը բնական մակարդակի վրայ էր։
Homocystein-ի իւրաքանչիւր հինգ աստիճան բարձրացման, Alzheimer?s-ի վտանգը 40% կ՚աւելնար։
Այս շրջանին սոյն արդիւնքները ուշագրաւ կը դառնային, քանի որ չէր սպասուեր արեան մէջ amino-acid-ի մը (homocystein) կապակցութիւնը ցնորամտութեան հետ (dementia)։ Ի վերջոյ, այս հետախուզումներէն ի յայտ կու գար, որ մարդոց տարիքը որքան յառաջանար, homocystein-ը այդքան կ՚աւելնար։
65-60 տարեկանին, homocystein-ի մօտաւոր մակարդակը 11.5, իսկ 90-95 տարեկանին 22.3 կը բարձրանայ։ Այս քննութիւնները կը թելադրեն, թէ homocystein-ը կրնայ պատճառ ըլլալ տարեցներու ցնորամտութեան։
Բարձրաքանակ homocystein-ի հետ միաժամանակ, երբ կ՚ընկերակցի vit.B12ի եւ folate-ի անբաւարարութիւնը, կրնան կրկնապատկել գիտակցութեան կործանումի վտանգը։ Այս 2 կենսանիւթերը տարբեր դերեր ունին մարմինի բջիջներու հետ։ Օրինակ, vit. B12-ը գլխաւոր բաղկացուցիչն է այն ծեփին կամ ծածկոյթին, որ կ՚անջատէ ջիղերու ճիւղաւորումը եւ կը պաշտպանէ զանոնք տարբեր քիմիականներէ։
Այս ծածկոյթը կամ ծեփը կը նմանի ելեքտրական թելի վրայ փաթթուած plastique-ին։ Ասոնք կարեւոր են մասնաւորաբար երկար ու բարակ ջիղերու ճիւղաւորումներու համար, անջատելու զանոնք կ՚ապահովեն որ տեղեկութիւնները արագ եւ ճշգրիտ կերպով սահին մէկ neuronէն (ջղաբջիջ) դէպի միւսը։
Անոնք որոնց մօտ vit.B12ի մակարդակը ցած է, յոգնած կը զգան, կը վհատին եւ յիշողութիւնն ալ կը վատանայ։
Տարեցներ աւելի կը վտանգուին անբաւարար vit. B12ի եւ բարձրացած homocystein-ի պատճառով։ Յիշողութեան խնդիրներ երբ կը սկսին, արեան քննութիւններ անհրաժեշտ կը դառնան։ Ուրեմն, բացայայտելու եւ գիտնալու համար ուղեղի դանդաղ աշխատանքին եւ անբացատրելի տկարութեան պատճառները, check-up-ի պէտք է ենթարկել։
Բուսակեր մարդիկ, որոնք ուշադիր են իրենց սննդառութեան, հարկադրուած են check-up-ի երթալ, որովհետեւ յաճախ յոգնած կը զգան, շաքարախտէ կը տառապին, կամ լեզուն կը կարմրի։
Անոնք որոնք ստամոքսաղիքային գործողութեան ենթարկուած են, vit. B12ը չեն կրնար դիւրաւ ներծծել։
Ինչպէս որ կարելի է դիւրաւ իջեցնել cholesterol-ը, նոյնպէս եւ homocystein-ի դարմանումը դիւրին է։
Հիւանդը երբ կը սրբագրէ vit.B12ի, B6 եւ folate-ի պակասը, ամիսը մէկ անգամ B12ի ներարկումը անհրաժեշտ կը դառնայ։
Չզարմանանք երբ մեզ յաճախ կը թելադրուի հաւասարակշիռ սննդառութիւն մը, որովհետեւ ասոնք, այսինքն՝ պտուղները, բանջարեղէնները, հատիկները, կուտերը կը նուազեցնեն սրտի կաթուածը եւ լաւ վիճակի մէջ կը պահեն ուղեղը։
Տկար կենսանիւթերով, իւղոտ սննդառութիւնը կը կապակցի արեան գերճնշումին եւ mini կաթուածներու հետ եւ որոնք փաստացիօրէն կը նպաստեն յիշողութեան կամ գիտակցութեան վատթարացումին։
Հետախոյզներ վճռակամօրէն կը հաստատեն թէ անոնք որոնք առողջարար ուտելիքներով կը սնանին, կրնան խուսափիլ գիտակցութեան կորուստէն։
Եօթանասունէն վեր, 1600 մարդոց սննդառութիւնը ուսումնասիրելէ ետք, այն ինչ որ հետեւցուցած են Իտալիոյ Nutritional Institute հետախոյզները, տեղեկագրած են European Journal of Clinical Nutrition-ի մէջ Դեկտ. 2001ին։
Բոլոր անոնք որոնք առողջարար ուտելիքներով սնած են, գիտակցութեան խանգարումներ չեն ունեցած։ Իսկ անոնք որոնք տկար սննդառութեամբ ապրած են, քննութիւններու ընթացքին 3 անգամ աւելի տկարութիւն ցուցադրած են։
Բազմաթիւ են այն ուսումնասիրութիւնները, որոնք կ՚ըսեն թէ մարմինին մէջ որեւէ կենսանիւթի պակաս՝ յիշողութեան կը վնասէ եւ կը զարգացնէ Alzheimer?s-ի ախտերը։
* Օգտագործուած աղբիւր՝ Majid Fotuhi-ի գործերը
Dr. Majid Fotuhi, M.D., Ph.D, is the head of the Center for Memory and Brain Health at Johns Hopkins Medical Center and director of Memory Disorders Unit at Sinai Hospital of Baltimore.
