Քանի մը խօսք Սփիւռքի տխուր վիճակին մասին

 

Garbis Kesisoglu writes about his impressions from a recent trip to Buenos Aires and Montevideo. After giving a historical narrative about the arrival of Armenians in these countries and their first attempts in establishing churches and schools, Kesisoglu describes the changes shaping these communities throughout generations (first until third and now fourth generation).

Գրեց Կարպիս Քէշիշօղլու

Անցեալները աոիթն ունեցանք Պուէնոս Այրէս եւ Ուրուկուէյի մայրաքաղաք Մոնթէվիտէօ այցելելու։ Այս երկու քաղաքները ատենին շատ լաւ կազմակերպուած գաղթօճախներ էին։ 1915ի աղէտէն ետք Կիլիկիայէն Պուէնոս Այրէս եւ Մոնթէվիտէօ ապաստանողները անմիջապէս Հայրենակցական Միութիւններ հիմնելով, իրենց աւանդութիւնները, լեզուն պահելու ջանքեր թափած էին։ Մանաւանդ Հաճընցի, Անթէպցի, Մարաշցիներ հայրենակցական միութիւններուն համար շէնքեր գնած էին։

Կուսակցութիւներն ալ այդ տարիներուն բարեգործականի պէս դպրոցներ հիմնեցին։ Եկեղեցիներ, սրահներ շինուեցան։ Նորեկներն ալ, որպէսզի իրենց զաւակները հայերէն սորվէին, հայկական դպրոցներ ուղարկեցին զանոնք։

Խառն ամուսնութիւն բաոն իսկ անծանօթ էր Արժանթինի մայրաքաղաք Պուէնոս Այրէսի, Գորտոպայի ու Ուրուկուէյի մէջ։ Կիլիկիայէն եկած հայերը կը նախընտրէին հայու մը հետ ամուսնանալ։ Նոյնիսկ Պոլիսէն նոր հարսեր անգամ բերուեցան։

Տարիներ շարունակ ամէն կողմ հայերէն խօսուեցաւ։ Երբ երկրորդ սերունդը սկսաւ պետական վարժարաններ երթալով բարձր ուսում ստանալ, սպաներէն լեզուն կամաց կամաց մայրենիին տեղը անցաւ։ Սպաներէն մշակոյթը հայերէնին տեղը անցնիլ սկսաւ։

Երկրորդ սերունդի զաւակները այլեւս տուներուն մէջ սկսան սպաներէն խօսիլ։ Հայ վարժարաններու աշակերտութեան թիւր պակսեցաւ։ Հայ դպրոցներու եկամուտի համար օտար աշակերտներ ալ ընդունուեցան։ Այլեւս խաոն ամուսնութիւներն ալ սկսած էին։ Արժանթինի եւ Ուրուկուէյի հայերուն երկրորդ ու երրորդ սերունդները իրենք զիրենք նախ եւ աոաջ արժանթինցի, ուրուկուէյցի տեսան։ Հայ ինքնութիւնը այլեւս երկրորդական կը մնար։ Հայերը այլեւս իրարու հետ նոյնիսկ եկեղեցիներու մէջ սպաներէն կը խօսէին։ Նոր սերունդի համար արժանթինցի կամ ուրուկուէյցի ըլլալը աւելի կարեւոր էր։

Առաջին սերունդին հիմնած հայրենակցական միութիւնները նոր անդամ գտնելու դժուարութիւններ դիմագրաւեցին։ Նոր սերունդի երիտասարդներուն համար այս միութիւնները շատ բան չէին ներկայացներ։ Երիտասարդութիւնը նոյնիսկ Կիլիկիոյ մասին տեղեկութիւն չունէր։ Հայեր, որոնք ձուլուելու միշտ պատրաստ եղած են, այս հողերու վրայ ալ գաղութին հետ իրենց կապերը խզեցին ու կորսուեցան։

Հայատաո թերթերը փակուեցան։ Գաղութ մը, որ իր լեզուն, մշակոյթը եւ աւանդութիւնները կը կորսնցնէ, դատապարտուած է ձուլուելու։ Այսօր Արժանթինի եւ Ուրուկուէյի մէջ ապրող հայերուն մեծամասնութեան համար սպաներէնը ?մայրենի լեզու? դարձած է։ Հայերէնի նահանջը կը շարունակուի։

Այս երկու երկիրներու մէջ մօտաւորապես հարիւր հազար հայեր կ՚ապրին, որոնք մեծ մասամբ ծագումով հայեր են։ Հարկաւ թէ բացառութիւնները յարգելի են։ Կան շատ մը հայեր, որոնք նահանջի դէմ կը պայքարին։ Հիմա մօտաւորապես տասը հազար հայաստանցիներ ալ հաստատուած են Արժանթին կամ Ուրուկուէյ։ Ասոնք տեղւոյն գաղութներէն հեոու կը կենան, նոյնիսկ Հայաստանի դեսպանատան օգնութեամբ կ՛ուզեն իրենց ակումբները հիմնել, իրենց ոուսահայերէնը եւ խայտաոակ ուղղագրութիւնը տարածել։ Արդէն մենք պատմութեան մէջ ալ ?միաթիւն? բաոը չենք սորված ու կը սիրենք բաժնուիլ իրարմէ։

Աշխարհը շատ փոխուեցաւ եւ տիժիթալ դարու մէջ կ՚ապրինք։ Գաղութներն ալ իրենց վիճակը լաւ մը պէտք է ուսումնասիրեն եթէ կը փափաքին գոյատեւել։ Շատ ցաւալի է որ մեր եկեղեցիէն որեւէ բան չենք կրնար ակնկալել։ Նոյնպէս Մայր Աթոոէն։ Մենք ինչպէ՞ս մեր նոր սերունդը կրնանք մօտեցնել եկեղեցիին։ Միացեալ Նահանգներու մէջ ալ պարագան նոյնն է։

Մայր Աթոոին ամենակարեւոր գործը այդ գաղութներուն կղերականներ ղրկելով, այդ թեմերը ձեոք անցընել է։

Կրնա՞ք երեւակայել որ Հայաստանէն ղրկուած երիտասարդ աբեղայ մը պիտի կարենայ հասկնալ Հարաւային Ամերիկայի երկիրներուն մտայնութիւները։ Կարեւորը ամսականներն են որոնք Հայաստանէն եկողներուն համար ահոելի գումարներ կը ներկայացնեն։

Շատ ուրախացայ որ Արժանթինի գաղութին մէջ կան ճէրէճեանի պէս անձնաւորութիւներ, որոնք ապագայի համար ծրագիրներ կը պատրաստեն։ Ամէն բան աոաջուան պէս պիտի չըլլայ։ Գոնէ նոր ճամբաներու մասին պէտք է խորհիլ, երկու լեզուով նոր սերունդը հայութեան մօտեցնել, նորահաս երիտասարդներու մօտ իրենց ինքնութիւնը արթնցնել. որպէսզի չամչնան որ հայ են։

Մեր ամենակարեւոր հարցը ա՛յս է։ Հայերը որպէս հայ իրենք զիրենք հպարտ չեն զգար։ Մանաւանդ Միացեալ Նահանգներու մէջ հայ եմ ըսելը կարծես թէ անարգանք մը դարձած է…։

Յուսանք որ նոր սերունդն ալ, գոնէ չձուլուելու համար քիչ մը կը մաքառի։ Հակաոակ պարագային ասկէ  յիսուն տարի վերջ շատ մը երկիրներու մէջ միայն մականունով հայ մնացած սակաւաթիւ անձեր տեսնել կարելի պիտի ըլլայ։

Մարմարա, 12 Մարտ 2014