The role of mothers. Article by Maro Nigoghosian.
Գրեց՝ Մարօ Նիկողոսեան B. Sc.*
Նախընտրելի է կանխել քան դարմանել
Այսօր, մարդկութիւնը դժուարութեան մը առջեւ կը գտնուի։ Կեանքի որակը բարելաւելու համար ինչպիսի՞ ձեւ մը, մեթոտ մը գտնել, որ բարելաւուի ու զարգանայ ապագայ սերունդներու լաւ դատողութիւնը եւ հոգեկանը։ Ինչպէ՞ս առաջքը առնել մտային խանգարումներուն եւ թշնամութիւններուն (aggression)։
Լուծումը պարզէ։ Ֆիզիքապէս բարելաւուելու եւ հոգեպէս զարգանալու համար, անհրաժեշտ է բարեփոխել կեանքի ուղին եւ խմելու-ուտելու սովորութիւնները։
Մայրեր, առողջ եւ ուրախ ըլլալու համար, պայման է նուիրել իրենց ժամանակն ու կորովը ընտանիքին եւ վերականգնեն անհատական, ընկերային եւ ընտանեկան մակարդակներու վրայ, այլապէս խաղաղութիւն պէտք չէ սպասել։
Խաղաղութիւնը կ՚իրագործուի միայն, մարդկութեան ֆիզիքական, մտային եւ հոգեկան զարգացումով։ Մասնագէտներ եւ գիտնականներ նոր կ՚ըմբռնեն թէ սննդառութիւն մը, որուն կեդրոնը լման հացահատիկներ կը գտնուին, կը նպաստեն առողջ մարմինին եւ խաղաղ միտքին եւ հետեւաբար միաբանութեան։
Միշտ հարց է թէ մարդը ներքնապէս խաղաղասէ՞ր է թէ կռուասէր (aggresive)։ Հնագէտներու եւ մարդաբաններու գիտական փաստերը կու գան մարդկութեան յայտնելու, թէ սննդառութիւնն է որ կը կառավարէ մարդը, անոր վարուելակերպը, անոր համբերութիւնը, կռուազանութիւնը եւ մղած պատերազմները։
Դասախօսութեան մը ընթացքին, որուն նիւթն էր ?Պատրեազմ եւ թշնամութիւն? (aggressiveness), մարդաբան Margaret Mrad, կը յանձնարարէ թէ պատերազմին եւ ընկերային հարցերուն առաջքը առնելու համար ?անհրաժեշտ է հիմնովին փոխել սննդառութիւնը?։
Ընկերային կազմակերպիչներ, ծնողներ եւ դաստիարակներ մտահոգ են արդի ուտելիքներու ձգած ազդեցութիւններով, մանաւանդ փոքրերու վրայ։
Գիտական եւ բժշկական ուսումնասիրութիւններ սկսած են առնչել սննդառութիւնը փոքրերու գերաշխուժութեան հետ (overactive), սորվելու անկարողութեան եւ տարբեր ախտանշաններու հետ։
Գիտնականներ կ՚առնչեն նաեւ փոքրերու անբնական վարուելակերպը շաքարի սպառումին հետ։
Շաքարին սպառումը, բնականէն շատ աւելի կը բարձրացնէ փոքրերու մակերիկամային գեղձի (adrenaline) մակերեսը ու ասիկա փոքրերը կը դարձնէ մտահոգ, դիւրագրգիռ, ցրուած, կռուազան կամ գերաշխոյժ։
Մայրերու անհաւասարակշիռ ուտելու կերպը եւս, կրնայ պատճառ ըլլալ իրենց փոքրերու հանդէպ խստութեան, անհանդարտ յոյզերու եւ ձգտում՝ խոշտանգման եւ կամ նախնամ թողուլ զաւակը։
Ալքոլի եւ թմրեցուցիչներու գործածութիւնը, առաւել անհաւասարակշիռ սննդառութիւնը եւ անփոյթ կեանքի ոճը կը զուգորդեն արդի ընկերութեան մէջ բարձրացող բռնութան (violence)։
Մայրերու տգիտութիւնը արմատախիլ ընելու համար անհրաժեշտ է կազմակերպել մասնաւոր ընկերութիւններ, արթնցնելու համար անոնց միտքերը, բանալու համար աչքերն ու ականջները ու սորվեցնել առոէջագիտութեան իւրաքանչիւր մասնիկը, որպէսզի կարենան ապագային հասցնել հաւասարակշիռ զաւակներ։
?Ծնողական հոգատարաութիւնը,- կ՚ըսէ տոքթ Sach,- աստուածային ծառայութիւն է, սպասարկութիւն է, սուրբ պաշտօն է?։
Մօր համար պայման է սորվիլ առողջ ապրելու արուեստը, առաջքը առնելու համար զաւակներու հիւանդ մտային վիճակին -ինչպէս՝ ատելութիւն, եսասիրութիւն, անգթութիւն։ Ասոնք իսկական հիւանդութիւններն են (հոգեկան), որմէ ետք կը մագլցին ֆիզիքականները։
Մտային եւ ֆիզիքական մաքրութիւնը (օրկաններու) կախեալ է սնունդէն։
Հիւանդութիւններու, մտային խնդիրներու, գողութեան, ոճիրներու եւ պատերազմի դէմ հարկ է պայքարիլ հաւասարակշիռ սննդառութեամբ։
Աշխարհի չորս դին կ՚աճին այն ուսումնասիրութիւնները եւ հետախուզումները, որոնք իմաստունօրէն կը խնամեն հակաընկերային վարուելակերպը իբրեւ հիւանդութիւն։
Doris J. Rapp, M.D. կը տեղեկագրէ.- ?Իրենց գողութեան յանցանքով 4 երիտասարդներ, երբ կը դրուին հաւասարակշռուած խիստ սննդառութեան, գողութիւնը կը դադրեցնեն։ Իսկ երբ բուժումը կը դադրեցնեն ու երբ տղաքը վերստին կը դառնան իրենց նախկին անկանոն սննդառութեան, որ բարձր է շաքարով եւ սխալ (անկշռոյթ) ածխաջրատներով (carbohydrate), դարձեալ կը սկսին գողութեան։
Մասնագէտներ կը տեղեկացնեն, թէ շաքարը կրնայ նաեւ փոքրերը կամակոր եւ մտահոգ դարձնել։
?Yale? համալսարանի գիտնականներ, փոքրերու շաքարի սպառումը եւ անբնական վերաբերմունքը իրար կը կապակցեն։ Հետախուզումներ ցոյց կու տան, թէ չափազանց շաքարը, փոքրերու արեան մէջ բնականէն տասը անգամ աւելի կը բարձրացնէ adrenalineի մակարդակը։ Adrenalineը կը կապակցի փախչիլ կամ կռուիլ տագնապի յարմարումին, որ կրնայ առաջնորդել մտահոգութեան, դիւրաբորբոքման, գերաշխուժութեան եւ կռուազանութեան։
– Անգլիոյ մէջ կին մը կը դարմանուի իր վայրագութեան, յուսալքումի եւ զաւակները տանջելու պատմութիւններուն համար։ Քննութիւններէն ի յայտ կու գայ, որ ան կը տառապի մարմինին հակառակ ուտելիքներու հակազդեցութիւններով։ Երբ կը դրուի հաւասարակշռուած սննդառութեան, կը սկսի բարելաւուիլ ու կը դադրի վայրագ ըլլալէ, ապա աշխատանքի կը լծուի ու բնական կեանք մը կը վարէ ընկերութեան մէջ։
– Center of Desease Control and Preventionի (U.S.) համաձայն, պատանիներու 20%ը մահացու զէնքեր կը կրեն, 72%ը խեղճուկ կ՚ուտեն։ Զարգացած երկիրներու մէջ պատանիներուն 1/5ը մօտաւորապէս, զէնք կը կրէ, 1/10ը անձնասպանութիւն կը փորձէ։
– Peruի մէկ քաղաքի մը բնակչութիւնը կը նկարագրեն իբրեւ ?աշխարհի ամէնէն վտանգաւոր եւ ամէնէն անբաղձալի մարդիկը?։ Այստեղացիներուն մեծամասնութիւնը ոճրագործներ են, կը գողնան, կը բռնաբարեն, կը հրկիզեն, կը կռուին ու տարբեր ոճրային արարքներ կը գործեն։ Այս շրջանի գիւղի մը մէջ, հետախոյզներ կը գտնեն թէ այր մարդոց 50%ը ուղղակի կամ անուղղակի ոճիրներու կը մասնակցի։ Կը քննեն նաեւ այս գիւղի այրերու արիւնը ու կը գտնեն թէ 50%ը hypoglycemic են (արեան շաքարի նուազում)։ Իրենց արեան շաքարի մակարդակը բարձր պահելու համար անդադար coca-ի տերեւներ կը ծամեն ու ալքոլ կը խմեն։
– Նախնադարեան 600 ժողովուրդներու նախայարձակումներու միջադէպերը ուսումնասիրելէ ետք, Prof. Quincy Wright (միջազգային հեղինակութիւն) կ՚եզրակացնէ.- ?Պատերազմը գերակշիռ է այն երկիրներուն մէջ, որոնց սննդառութիւնը մեծ մասամբ միսէ կը բաղկանայ, քան այն ընկերութիւնները, որոնք բուսակեր են?։
– Քսաներորդ դարու պատերազմներու միջոցին, երբ միսը, ալքոլը եւ շաքարը կը պակսին, մարդիկ կը վերադառնան իրենց նախկին հիմնական ուտելիքներուն – ոսպ, սիսեռ, չոր լուբիայ, գարի, ցորեն, եւայլն), հետեւաբար հիւանդութիւնները կը նուազին, մահերն ալ կը պակսին։
– Վերջին 5 դարերուն քաղաքակրթութեան մղած պատերազմներու թիւերը դասաւորելով Prof Quincy կը գտնէ, թէ արեւմտեան ?միս ուտող երկիրները աւելի պատերազմներ մղած են, քան հացահատիկներով եւ բոյսերով սնանող երկիրները, ինչպէս Չինաստան եւ Ճաբոն, որոնք հին պատերազմներ մղած են? (Quincy Wright, ?A Study of War?, 1965)։
– Մարդաբաններու կարծիքով, նախնադարեան մարդոց մօտ պատերազմը անծանօթ էր, ի միջի այլոց Էսքիմոցիները եւ Աւստրալիայի բնիկներ (The Antropology of Armed Conflict And Aggression, 1968)։
– Ամերիկայի Midwestի պեղումներու ընթացքին (Koster), որ St. Louis-էն 70 մղոն հիւսիս կը գտնուի, այստեղ նախապատմական օրերէն կը յայտնուի ամերիկացի բնիկներու մշակոյթ մը, որ 9.500 տարիներ առաջ, խաղաղօրէն կը բնակէր այդ տարածքին վրայ։ Այս բնիկները կ՚ապրէին վայրի հացահատիկներով, նունուֆարով (water lotus), chicory nuts-ով, եղնիկի եւ վայրի անասուններու միսով, ձուկով եւ բոյսերով։ Հացահատիկներու եւ բանջարեղէններու համար մասնաւոր գործիքներ ունէին, սակառագործութեամբ եւ մորթի գործերով կը զբաղէին։ Ք.Ա. 5000թ. այս բնիկները մնայուն կերպով փայտէ տուներու մէջ կ՚ապրէին ու այսպիսով կը հիմնէին գիւղեր։ Ք.Ե. 800 թ. շփում ունեցան Mississipiի բազմատեսակ ժողովուրդներու հետ եւ անոնցմով ողողուեցան։ Այս շրջանի պեղումներու ընթացքին, արշաւանքի կամ վայրագօրէն մահացողներու ոչ մէկ հետքեր գտնուեցան (Stuart Struever and Felina Holten, 1979)։
Այս օրինակներու եւ հետախուզումներու տեղեկութիւնները ցոյց կու տան վարուելակերպին վրայ սնունդին ձգած ազդեցութիւնը։
Կիներու համար յոյժ կարեւոր է եւ յանձնարարելի, սորվիլ կշռութաւոր ուտել եւ խմել եւ սորվեցնել նաեւ իրենց զաւակներուն։ Նոր սերունդը պէտք է զարգանայ այս մթնոլորտին մէջ, որովհետեւ խոհանոցէն կը սկսի ընտանեկան խաղաղութիւնը, հետեւաբար ընդհանուր աշխարհի խաղաղութիւնը։
Արդի մայրեր փոխանակ իրենց ոյժն ու կորովը ընտանիքին համար վատնելու, դուրս կ՚երթան աշխատելու համար։ Այս մայրերը բոլոր օրը զբաղած եւ սպառած ըլլալով, իրենց ամուսիններն ու զաւակները fast-foodերու կը վարժուին, կացութիւն մը, որ մեզմէ շատեր լաւ կը հասկնան։
Եթէ լրջօրէն պիտի մօտենանք առողջութեան եւ խաղաղութեան հարցին, ուրեմն հաւատալ որ կինը անձնուրացութեամբ պէտք է նուիրուի իր ընտանիքին, առողջ մարմինով ու միտքով սերունդ պատրաստելու համար։ Այսպէս կը ստեղծուի ներդաշնակ եւ միաբան ընտանիք մը։
Ասիկա սուրբ պարտականութիւն մըն է փոխանցուած մեզի մեր նախահայրերէն ու միայն այս ձեւը կ՚օգնէ մեզ աճեցնել առողջ սերունդ մը, խաղաղ աշխարհի համար։
* Պատրաստեց ու կարդաց Միջին Արեւելքի Կիներու Համաժողովին, Կրէտէ, Յունաստան, 7-10 Մայիս 2002ին, ?Woman Federation For World Peace?-ի հովանաւորութեամբ։
