What is mental illness? Article by Maro Nigoghosian.
Գրեց՝ Մարօ Նիկողոսեան B. Sc.*
Նախընտրելի է կանխել քան դարմանել
Արդի ընկերութեան մէջ, տարբեր հիւանդութիւններէն աւելի մեծ է մտային հիւանդութեան խարանը։ Բայց եւ այնպէս, բազմաթիւ հիւանդութիւններու հետ նաեւ կը գիտցուի այս հիւանդութեան պատճառները։ Գիտենք ինչպէս խուսափիլ եւ կամ բարելաւել ընկճուածութեան եւ schizophrenia-ի խնդիրները։ Ասոնց պատճառը յաճախ կ՚իյնայ մարմինի քիմիական նիւթերու անհաւասարակշռութեան վրայ, հետեւաբար լաւ սննդառութիւն մը կարելի կը դարձնէ կատարեալ կազդուրումը։
Մտային հիւանդութիւնը վիճակ մըն է, որու ընթացքին անհատը չի կրնար դիմակալել կեանքի կարգ մը խնդիրները եւ պատահարները, այն աստիճան որ անկարող կը դառնայ կեանքի իրագործումներու մէջ։
Մեր մարմինին քիմիականները կը փոխեն մեր մտածումները եւ զգացումները։ Միտքն ու մարմինը կատարելապէս իրար կը կապակցին։ Առանց մէկուն միւսը չըլլար։
Ներկայիս նոր տեսակէտ մը կը տիրէ, թէ մարդ լման եւ կատարեալ կը համարուի, երբ միտքը կը կապակցի մարմինին հետ (առողջ միտք, առողջ մարմինի մէջ)։ Այս տեսակ մարդիկ կրնան իրենց առողջութիւնը պահել, եթէ պարագաները յարմարին։ Մենք, հիանալի մղում մը ունինք դէպի առողջութիւն եւ վերականգնումի բացառիկ կարողութիւն։
Անշուշտ, ?առողջ ըլլալ? բոլորին համար չէ։ Բոլորս զանազան զօրութիւններով օժտուած ենք եւ նաեւ տկարութիւններ ալ ունինք։ Ուստի, ըստ այս նոր տեսակէտին, մեր առողջութիւնը արդիւնք է մեր ժառանգած ?առողջ ըլլալ?ու կարողութեան եւ պարագաներու։ Օրինակ, եթէ վնասակար շրջապատի մը մէջ կ՚ապրինք (տկար սննդառութիւն, ապականած միջավայր եւայլն), մեր ?առողջ ըլլալ?ու կարողութեան թափը կը տկարանայ եւ կրնանք հիւանդանալ։
Նոյն, նոր տեսակէտը կրնանք օգտագործել մտային վիճակին համար։ Մեր մտային վիճակը այն բոլորն են, որոնց կը լսենք, կը տեսնենք, կը դպչինք եւ կը համտեսենք։
Մտային ժառանգութիւնը մեր մտային կառուցուածքն է կամ մեր մտային շրջանակը (frame), որ կը վերլուծէ եւ կը մեկնէ ինչ որ կու գայ զգայարանքներէն։ Չենք կրնար տեսնել իրականութիւնը ինչպէս որ է, որովհետեւ կը մեկնաբանենք հիմնուած մեր մտային կազմուածքով կամ շրջագիծով, որ կը սկսի պայմանաւորուիլ մանկութենէն իսկ։
Մտային առողջութեան նոր տեսակէտին վերաբերեալ, դիտելի չորս անկիւններ կան.-
1.- Միջավայրը, որ կը պարփակէ սննդանիւթերը եւ հակա-սննդանիւթերը, որ կը սպառենք։ Սննդանիւթերու (vitamins), հանքային նիւթերու, phospholipid-ներու եւ amino acid-ներու անբաւարարութիւնը մտային առողջութեան խնդիրներ կը յառաջացնէ եւ թէ հակա-սննդանիւթերու չափազանցութիւնը նոյն տեղը կը հասցնէ։
2.- Ժառանգականութիւն.- Կարգ մը մտային հիւանդութիւններու պարագային, ներառեալ schizophrenia-ն եւ Down?s Syndrome-ը յստակ եւ փաստացի ժառանգականութիւն մը կայ, որ կը նշանակէ անհատի ուղեղի քիմիականներու անհաւասարակշռութիւն։ Այս նաեւ մեծ մասամբ մասնայատուկ սննդառութեամբ կը բարելաւուի։
3.- Տրամաբանութեան օգտագործում.- Բազմաթիւ մարդոց մօտ մտային հիւանդութեան խնդիրներ կը զարգանան ճնշմնալից ժամանակներու մէջ, երբ անոնք իրենց տարողութենէն վեր ըլլան։ Կեանքը դասաւորել պէտք է գիտնալ նուազագոյնի իջեցնելու համար ճնշուածութիւնը։ Հարկ է նաեւ փոխել մեր մտածելակերպը։ Հոս եւս կշռութաւոր սննդառութիւնը մեծապէս կ՚օգտէ։
4.- Մտային շրջանակը (frame).- Յաճախ չենք տեսներ իրականութիւնը ինչպէս որ է։ Մեր ուզած ձեւով կը մեկնենք։ ?Մի փոխեր աշխարհը?, ? կ՚ըսէ Swami Mukdanada? ?Ակնոցդ փոխէ? (Swami հոգեբոյժ եւ meditation-ի ուսուցիչ)։
Հոգեբոյժներու մեծամասնութիւնը թեքնիքներ կը սորվեցնեն հիւանդին, զարգացնելու համար ինքզինք դիտելու կարողութիւնը եւ նշմարելու իր մտային ժխտական վիճակը, որ կ՚առաջնորդէ ինքնակործանման։ Դրական միտքերու զարգացումը կ՚աւելցնէ մտային առողջութիւնը։
Կեանքի մէջ գէշ պայմաններու հետ երբ չկարենանք ապրիլ ?շոքին բաց տուր քիչ մը?,? կ՚ըսեն։ Ասիկա կը փարատէ վախը, ցաւը եւ մտատանջութիւնը։ Այս վիճակին կը հասնինք որկրամոլութիւն ընելով, թունաւոր ուտելիքներ սպառելով (շաքար, ալքոլ, ծխախոտ), կամ աւելի վնասակարները, ինչպէս՝ heroin-ը, cocain-ը, եւլն.։
Ասոնք կորովը (energy) եւ մարմինին սննդանիւթերը կը քամեն եւ խնդիրները կը բարդացնեն, առաջնորդելով մոլութեան, որմէ յետոյ կը վատանայ մտային առողջութիւնը։
Օրինակ մը տանք։ Երեւակայել մէկը, որ արեան շաքարի խնդիրներ ունի, B կենսանիւթերու պակաս եւ (Reward Deficiency Syndrome□ (հաճոյք պատճառող Dopamin-ի պակաս)։ Այս բոլոր խնդիրները կը յոգնեցնեն եւ կը տխրեցնեն զայն։ Գրգռիչներ կ՚ուզէ, ինչպէս շաքար, շոքոլայ, սուրճ, որպէսզի լաւ զգայ։ Դժբախտաբար ասոնք մտածումները աւելի կը գրգռեն եւ կը բազմապատկեն։ Չի կրնար միտքերը հանդարտեցնել եւ կը սկսի ամէն օր ալքոլ խմել։ Այս ձեւը աւելի կը տրտմեցնէ ու կը ճնշէ։ Բժիշկը antidepressant դեղեր կու տայ։ Կինը կը լքէ զինք։ Գործը կը կորսնցնէ, ինքզինք անպէտք կը զգայ, անարժէք եւ անկարող։ Կը մեկուսանայ եւ ինքն իր մէջ կ՚առանձնանայ եւ կը խորտակուի։ Հանդարտեցուցիչներ կ՚առնէ։ Թէեւ հանդարտ է եւ անվնաս, բայց յայտնի է որ կը տառապի մտային հիւանդութենէ։
Այս օրինակը ցոյց կու տայ թէ ինչպէս ժառանգականութիւնը, միջավայրը, մտային շրջագիծը (mind frame) եւ իմացականութիւնը բարդօրէն իրար կ՚ազդեն։
Միայն դեղը չ՚օգներ իրեն։ Այս մարդը պէտք ունի ուղեղի քիմիականներու հաւասարակշռութեան, կշռութաւոր սննդառութեան, ինչպէս նաեւ պէտք ունի լաւ հոգեբոյժի մը, առաջնոդրի մը, պաշտպանի մը։
Ամէն ինչէ առաջ պէտք է պատրաստակամ ըլլայ փոխելու համար կեանքի ոճը, սննդառութիւնը եւ միտքը։
Միայն ասոնք կրնան օգնել իրեն։
* Օգտագործուած աղբիւր՝ Patrick Holford-ի գործերը
