Manuel Keshishian describes the dilemma facing Syrian Armenians before and during their stay in Armenia, the difficulties they encounter and mostly the psychological obstacles that burden their presence, until they take the decision to become ?Armenians?, instead of holding composite identities.
?We should psychologically transform and become Armenians. That is the real issue,? he concludes.
Գրեց Մանուէլ Քէշիշեան
Ազատ-Հայ
Հայաստան ժամանակաւոր գացած բարեկամս կ'ըսէ.
-Երբ Երեւանի փողոցներէն կը քալեմ, զարմանալի անհանգստացնող վիճակ մը կ'ապրիմ. հայախօս օտար ժողովուրդի մը մէջ եմ, կը թուի:
– Թաքսի կը նստիս… բոլոր վարորդները արցախեան ազատամարտիկներ եղած են… մինչեւ որ քեզմէ 1000 դրամ առնեն, 600ի փոխարէն…
Այս բարեկամիս ճշմարտախօսութեան չեմ կասկածիր, չեմ կասկածիր նաեւ իր հայրենասիրութեան, ազգանուէր մարդ ըլլալուն, գիտեմ նաեւ որ ինք զգացմունքներու գերի մարդ մը չէ, ընդհակառակը հաւասարակշռուած եւ ճիշդ դատողութեան տէր անձնաւորութիւն մըն է, հետեւաբար կ'ենթադրեմ թէ չափազանցուած չեն իր խօսքերը, որոնք խոր ցաւով կ'ըսուին, եւ ինծի ալ նոյնքան խոր ցաւ կը պատճառեն:
Թաքսիի վարորդները ամէն տեղ քիչ մը նման են իրարու, Հալէպի մէջ եւս դեռ խնդիրներէն ալ առաջ հազար ու մէկ պատմութիւններ կը հնարէին մի քանի ղրուշ աւելի գանձելու համար, իսկ հիմա տուն ունեցող-չունեցող… անտուն է: Արցախեան ազատամարտիկ ըլլալն ալ պարզ սնապարծութիւն մըն է, նիւթականին հետ հոգեկանն ալ կը փայփայէ. գրականութենէն եւ մեր մեծ հայրերէն չե՞նք գիտեր, բոլորը Անդրանիկի զինուորներն էին:
Էականը հայախօս ?օտար? ժողովուրդն է:
Քսան երեք տարեկան նորաւարտ ճարտարապետ տղայ մը կը ճանչնամ. այս հալէպահայ երիտասարդը Երեւանի մէջ ուսման աւարտած օրը լաւ աշխատավարձով աշխատանքի անցաւ: Ինքն է պատմողը.
-Ճաշարանի մը մէջ նարկիլէ պատրաստող երիտասարդի մը հանդիպեցայ, Հալէպէն եկած էր:
-Ինչպէ՞ս ես,- հարցուցի:
– Լաւ չեմ,- պատասխանեց.-Եղբա՛յր, չեն ձգեր որ բան մը ընես, ամէն տեղ մաֆիա…,- աւելցուց:
…Ուրեմն նարկիլէ բերող սպասեա՞կն ալ մաֆիային հետ գործ ունի: Կը կասկածիմ ու խոր ցաւ կը զգամ:
Հալէպի մէջ շատ են Հայաստան երթալ ուզողները. ասոնց մեծ մասին համար Հայաստանը ժամանակաւոր կացարանի մը արժէքը ունի, որովհետեւ բոլորն ալ գիտեն որ Հայաստանի մէջ կենսամակարդակը ցած է, միւս կողմէ գիտեն նաեւ որ քանի մը հազար տոլարով կրնան Շուէտ հասնիլ, ուր շուտով իրենց ծախսած ճանապարհի, մանաւանդ ապօրինի, ծախսերը ետ գանձած պիտի ըլլան եւրոպական այս հիւրընկալ պետութենէն, մինչ Հայաստանի մէջ մաֆիա կայ, Հայաստանի մէջ առաջին օրէն պէտք է աշխատին, Հայաստանի մէջ ամէն ինչ սուղ է… Եւ այս ամէնը գիտեն նաեւ պատանի զաւակները հալէպցիներուն, ծնողքը զանոնք իրազեկ դարձուցած են որպէսզի իրականութիւնը իրենցմէ լսած ըլլան, ընկեր-ընկերուհիներուն կեղծ ու պատիր գովասանական խօսքերը չլսեն…
Ու դուն եթէ պատանիներուն հարցնես Հայաստանի մասին, հետեւեալ կամ նման պատասխաններ կրնաս ստանալ.
-Հայաստանը մաֆիաներու երկիր է:
-Հայաստանը խաբեբաներու երկիր է
-Հայաստանը չափազանց սուղ երկիր է
-Հայաստանը պտտելու համար լաւ է:
-Հայաստանը ապրուելիք տեղ չէ:
…Կամաց կամաց այս կարծիքները համընդհանուր համոզում կը դառնան:
-Գիտե՞ս ինչն է հարցը,- կ'ըսէ Երեւանաբնակ, քսաներեքամեայ հալէպահայ ճարտարապետը եւ առանց պատասխան սպասելու կ'ամբողջացնէ իր միտքը.
-Մենք Սուրիոյ մէջ սուրիացի չկրցանք ըլլալ, չմերուեցանք տեղացիներուն հետ…սուրիահայ մնացինք .. հոս ալ նոյնն ենք, չենք ուզեր ՀԱՅ դառնալ, կ'ուզենք սուրիահայ մնալ:
Հալէպէն ամէն օր Պէյրութ գացող կայ: ?թուղթերը? պատրաստած է, ?Հայ Տուն?ի միջոցաւ Գանատա պիտի երթայ, կամ ալ չես գիտեր ուր, Հայաստան գացողներ ալ կան բայց այս վերջինները վստահ չեն, հոն պիտի մնա՞ն, թէ…
Ես, հո՛ս Հալէպի մէջ նստած, չեմ կրնար Հայաստան գացածերուն բոլոր դժուարութիւնները իմանալ, սակայն իրականութիւն մը կայ, ո՛ւր որ երթանք այդ տեղացիէն լաւ պէտք է ըլլանք, որպէսզի կարենանք մեր մասնագիտութեամբ, եւ կամ ընդհանրապէս, աշխատիլ, վկայ մեր հարիւրամեայ պատմութիւնը Հալէպի մէջ, վկայ աշխարհասփիւռ հայութիւնը, վկա՛յ նաեւ 1946 թուականի ներգաղթողները,.. այն ալ խորհրդային իշխանութեան տարիներուն…
Կարեւորը մնալ ուզելն է. հալէպահայ բժիշկ մը գիտեմ որ ընտանիքով (ներ)գաղթեց Հայաստան, հիմա ան իր մասնագիտութեամբ կ'աշխատի Գաւառի մէջ (Երեւանէն մօտաւորապէս 80 քմ հեռու), ընտանիքը Երեւան կը մնայ, զաւակները դպրոց, համալսարան կ'երթան… շատերու մասին ալ լսած եմ, որոնք կ'աշխատին Երեւանէն դուրս, քիչ չէ թիւը իրենց մասնագիտութեամբ աշխատողներուն, կան նաեւ պետական եւ ոչ պետական հաստատութիւններու մէջ կարեւոր պաշտօններ ունեցողներ, բարձրագոյն ուսումնական հաստատութիւններու մէջ դասախօսներ…
… գիտեմ նաեւ որ պետութիւնը որոշ դիւրութիւններ տուած է սուրիահայերուն: Հալէպցին իրա՛ւ աշխատասէր է, գործին մէջ վստահելի եւ հաւատարիմ, գիտենք թէ Հայաստանի մէջ բազմաթիւ գործատէրեր կը նախընտրեն հալէպահայեր աշխատցնել:
Հոգեբանօրէն պէտք է փոխուինք, դառնանք ՀԱՅ. Հոս թաղուած է շան գլուխը:
Վե՞րջ: Ո՛չ տակաւին վերջ չէ՛:
Հայախօս ?օտար?ներու մէջ քալող բարեկամս կօշիկը նորոգել կ'ուզէ: Հնակարկատը տեղեկանալով որ Սուրիայէն է, կը մերժէ դրամ առնել եւ կ'ըսէ.- Բարով էք եկել մեր բոլորի հայրենիք Հայաստան… ու կը մերժէ դրամ առնել:
Բարեկամս շնորհակալութիւն կը յայտնէ ու կ'աւելցնէ- Դուք էք իմ փնտռած Սփիւռքի նախարարը:
Հնակարկատը կը ժպտի ու կ'ըսէ.-Անհոգ մնա՛, անոնք կը գնան, Հայրենիքը հոս է ու կը մնայ:
Հալէպ
(Լուսանկարին հեղինակը՝ Photo Venus, Հալէպ)
