www.azad-hye.com- ը Ձեզ է ներկայացնում Հայաստանի 8 հրաշալիքները շարքը՝
Հայաստանը լի է բազմաթիվ հիասքանչ տաճարներով, դարավոր եկեղեցիներով ու վանքերով, որոնք դարերի խորքից գալով մինչև այսօր կանգուն են մնացել: Բազմաթիվ պատմամշակութային կոթողներ, վեհաշուք լեռներ ու արագահոս գետեր, որոնք պատմության վկան են եղել, իսկ այսօր զարմացնում են մեզ, իբրև Հայաստան աշխարհի չնաշխարհիկ բնությամ մի մաս:
1. Խոր Վիրապ
Խոր Վիրապի եկեղեցին միայն արդեն իսկ հայ ճարտարապետների վարպետության վկայությունն է, բայց այս վանքում տեղակայված փոսն ու դրա պատմությունը և այն, թե ինչպես Գրգոր Լուսավորիչը կարողացավ 14 տարի ապրել այստեղ, առանձնահատուկ գաղտնիքով է պատում այն: Խոր Վիրապ այցելիլիս` մեզնից շատեր նույնիսկ չեն համարձակվում իջնել Լուսավորչի երբեմնի կացարանը: Կկարողանայինք անգամ մեկ օր կամ շաբաթ փակված լինել այդ խորը, մութ փոսում, էլ չասած տարիների մասին:
Ըստ Ագաթանգեղոսի՝ Տրդատ 3-րդ Մեծը քրիստոնյաների հալածանքի շրջանում Գրիգոր Լուսավորչին նետել է Արտաշատի արքունական բանտի գուբը` խոր փոսը, որտեղ Լուսավորիչն անցկացրել է մոտ 14 տարի։ Լուսավորիչը Խոր վիրապից դուրս գալուց հետո ստանալով արքայի աջակցությունը, քրիստոնեությունը դարձնում է իբրև պետական կրոն 301 թ.։ Մոտ 642 թ.-ին Ներսես Գ կաթողիկոսը սրբազան վիրապի վրա կանգնեցրել է մի մատուռ ի հիշատակ Գրիգոր Լուսավորչի:
Վանքը հայտնի է նաև իր գտնվելու վայրով, որտեղից անկրկնելի տեսարան է բացվում դեպի աստվածաշնչյան Արարատ լեռը: Նորավանք ուղևորվելու ճանապարհին այց Արենի գյուղ, որը հայտնի է իր համեղ գինով (գինում համտես), այնուհետև շարժվում ենք դեպի Նորավանք վանական համալիր XIII դար: Վանքը շրջապատող կարմիր ժայռերը ստեղծում ենք յուրահատուկ խորհրդավոր մթնոլորտ:
Վիրապը օձերով, թունավոր միջատներով լի մի խոր փոս էր, ուր գցում էին դատապարտյալին։ Ըստ Ագաթանգեղոսի՝ Տրդատ 3-րդ Մեծը քրիստոնյաների հալածանքի շրջանում Գրիգոր Լուսավորչին նետել է Արտաշատի արքունական բանտի գուբը, որտեղ Լուսավորիչն անցկացրել է մոտ 14 տարի։ Լուսավորիչը Խոր վիրապից դուրս գալուց հետո ստանալով արքայի աջակցությունը, քրիստոնեությունը դարձնում է իբրև պետական կրոն։
Մոտ 642 թվականին Ներսես Գ կաթողիկոսը սրբազան վիրապի վրա կանգնեցրել է մի մատուռ, որը, ճարտարապետ Մ. Մնացականյանի կարծիքով, 10-րդ դարի արաբ պատմիչ Ալ-Մուկադդասիի նկարագրած՝ սպիտակ կրաքարից, ներսում 8 սյուներով, բոլորաձև կենտրոնակազմ կառույց է։ Մատուռը իր ծավալատարածական կոմպոզիցիայով և կառուցվածքային սկզբունքով որոշ նմանություն է ունեցել Զվարթնոցին։
Ավերված շինության տեղում 1662 թվականին կառուցվել է թաղածածկ մատուռ, որը կանգուն է մինչև օրս։ Մատուռի Ավագ խորանից աջ գտնվող մտոցը ուղղաձիգ աստիճանների (ներկայիս՝ մետաղյա) միջոցով տանում է ներքնահարկ, ուր 4, 4 մ տրամագծով, 6 մ խորությամբ, գմբեթանման գոգավոր ծածկով վիրապն է։ Կոմպլեքսից կիսավեր պահպանվել են նաև բուրգավոր պարիսպը, որի պատերի երկայնքով տեղադրված են սեղանատուն, խուցեր և այլ օժանդակ վանքային կառույցներ։ Պարսպից ներս, կենտրոնում, Ս. Աստվածածին գլխավոր եկեղեցին է, որին արևմուտքից կից է զանգակատունը։
13-րդ դարից սկսած Խոր Վիրապը բացի կարևոր սրբատեղի լինելուց, դարձել է կրթության և գիտության համահայկական կենտրոն. 1255 թ. Վարդան Արևելցին վանքում հիմնում է բարձրագույն դպրոց, որի նշանավոր սաներից են դառնում Վարդան Արևելցին, Եսայի Նչեցին, Հովհաննես Երզնկացին, Գևորգ Սկևռացին, Ներսես Մշեցին, որը հետագայում Խոր Վիրապի դպրությունը բարձրացրեց նոր մակարդակի։
16-րդ դարում Հայաստանի քաղաքական և տնտեսական ծանր դրության պատճառով վանքի շինությունները վնասվում են։ 1666–1669 թվականներին Դավիթ վրդ. Վիրապեցին կառուցում է վանքի պարիսպները և ներսում գտնվող շինությունները։
1669 թվականին սկսվել են վիրապից հողահանության աշխատանքները և դրա վրա 14-րդ դարում կառուցված մատուռի փոխարեն Սուրբ Գրիգոր եկեղեցու կառուցումը։ Վիրապն ունի մոտ 4.5 մ տրամագիծ և 6.5 մ խորություն։ Այն արտաքուստ գոտևորված է կրաքարե սալերով, ունի արձանագրություններ, բարձրաքանդակներ։
1703 թվականին ավարտին է հասցվել կենտրոնական Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու հիմնովին վերակառուցումը։ 19-րդ դարի վերջին այդ եկեղեցու արևմտյան ճակատին կից կառուցվել է սյունազարդ զանգակատունը։
1970–1980-ական թվականներին Վազգեն Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի ջանքերով նորոգվել են վանքի պարիսպները և այլ շինություններ։
