• Home
  • About
  • Contact
  • facebook
  • twitter
  • flickr
  • blogger
  • youtube

blog-logo

  • Home
  • UAE Armenians
  • Hrach Kalsahakian
  • Հայերեն բաժին
  • Archives
    • News
    • Articles
    • Directory

Մեր ոսկեղինիկը եւ Մարաշի բարբառը

January 17, 2010
A+ A-
Email Print

 


Պերճուհի Աւետեան


Հայոց լեզուն հայ ժողովուրդի պատմութեան մշտական վկան է, դարերու ընթացքին բարբարոս ազգեր գրոհած են պատմական Հայաստանի վրայ ու վայրագօրէն փորձած զայն սրբել աշխարհի վրայէն, բայց հայ ազգը միշտ ալ դիմագրաւելով անասելի խուժդուժութիւնները գոյատեւած է, իսկ մեր ոսկեղինիկը եղած է մեզ կանգուն եւ միահամուռ պահող տեւական յենարանը:


Հնդեւրոպական քոյր լեզուներէն Հայերէնը ամենամօտիկն է իրանեանին եւ յունարէնին: Պատմական փաստացի իրողութիւն է, թէ մեր մայրենիէն ծնունդ առած է Հայկական իւրայատուկ երաշժտութիւնը:


Մեծ մտաւորական, մանկավարժ ու հռչակաւոր գրող Խաչատուր Աբովեան իր ?Վէրք Հայաստանի? կամ ?Ողբ Հայրենասէրի? նշանաւոր պատմական վէպին մէջ անդրադառնալով մեր լեզուին հետեւեալը գրած է.-


?Ա՜խ լեզուն, լեզուն, լեզուն որ չըլի (չ՛ըլլայ), մարդ ինչի՞ նման կըլի (կ՛ըլլայ): Մէկ ազգի պահողը, իրար հետ միացնողը լեզուն ա ու հաւատը: Լեզուդ փոխի՛ր, հաւատքդ ուրացի՛ր, էլ ինչո՞վ կարես ասիլ (կրնաս ըսել), թէ ո՞ր ազգիցն ես: Ինչ քաղցր, պատուական կերակուր էլ տաս երեխին. էլի իր մօր կաթը նրա համար շաքարից էլ ա անուշ, մեղրից էլ: Մեր օրորոցի վրայ մեր լեզուով մեզ նանիկ ասացին, էն էլ ա մեր միտքը չի՞ պէտք է ընկնի: Ասենք նոր ապրանք շատ ես առել, հինը պէտք է դե՞ն ածած (անդին շպրտել): Էն վայրենի ազգերն էլ իրանց սոպռ լեզուն աշխարքի հետ չե՛ն փոխիլ: Էնպէս մարդ կայ` տասը, տասնըհինգ լեզու գիտի, ամա նա իր լեզուն միշտ ամենիցը լաւ աշի, իր ազգի հետ խօսելիս, ամօթ ա համարում, կամ ուրիշ լեզուով իր միտքն ասի, կամ ուրիշ բառ հետը խառնի: Խառնի՛ր քո սիրեկան խաշի հետ` ձուկը, շաքար, կանՖետ (շաքարեղէն), չամիչ, չիր  տե՛ս ինչ համ կ՛ունենայ:
 
Ձե՛զ եմ ասում` ձեզ հայոց նորահաս երիտասարդք` ձեր անումին մեռնեմ, ձեր արեւին ղուրբան, տասը լեզու սովորեցէ՛ք, ձեր լեզուն, ձեր հաւատը ղայիմ (կայուն) բռնեցէ՛ք: Մէկ դարդակ լեզուն ի՞նչ ա, որ մարդ չկարենայ սովորիլ: Բաս չէ՞ք ուզիլ, որ դուք էլ գրքեր գրէք, ազգի միջումն անուն թողաք, ձեր գրքերն էլ օտար ազգեր թարգմանեն, ձեր անունը յաւիտեանս յաւիտենից մնա անմահ?:


Աբովեանի մտահոգութիւնն ու խրատները տակաւին ժամանակավրէպ չեն եղած, հակառակ անոր, որ մօտաւորապէս հարիւր եօթանասուն տարիներ թաւալած են սոյն գրութեան հրատարակման թուականէն … միշտ ալ վտանգը անխուսափելի է, մեր լեզուն ենթակայ է աղաւաղման, գիտակցելով հանդերց անոր արժէքը, ինչպէ՞ս կարելի է փակել աչքերը ու ձգել, որ այս գանձին վրայ անտարբերութեան ժահրը կուտակուի:


Ըստ պատմաբաններու վերլուծումներուն` Հայ լեզուն Հայաստանի մէկ ծայրէն միւսը երբեք միօրինակ չէ եղած, ամենահին ժամանակներէ ի վեր գաւառականներ գոյութիւն ունեցած են: Ուրարտացիներ, Խալդեր նաեւ Հայաստանի կողմէ նուաճուած ժողովուրդներ, իրենց ազդեցութիւնները դրոշմած են հայ լեզուի վրայ:


?Քննական Քերականութեան? մէջ Գերապայծառ Այտընեան գաւառաբարբառները կը բաժնէ չորս ճիւղերու.-
1- Հայաստան, Վան, Միջագետք եւայլն.
2- Լեհաստան, Լեմպերկ
3- Աժտերխան, Ռուսիա եւ Պարսկաստան` Արեւելեան
4- Փոքր Ասիա, Պոլիս եւայլն` Արեւմտեան:


Ան կ՛ընդունի թէ այս ճիւղերը միջնադարեան աշխարհաբարէ մը սերած են, առաջին երեքը միաբանուած են որպէս արեւելանհայերէն, իսկ չորրորդը` Պոլսոյ հայերէնը, որպէս արեւմտահայերէն միւսներէն անկախ կ՛ընթանայ:


Ոսկեդարու շրջանին, մեր նախնիները արքունական գաւառաբարբառը մշակեցին եւ ստեղծեցին գրաբարը, իսկ շատ մը գաւառաբարբառներու մէջէն դարբնուեցան մեր զոյգ աշխարհաբարերը: Հետեւաբար կարելի է ընդունիլ, թէ գաւառաբարբառները քոյրեր են, իսկ գրաբարը` անոնց երէց քոյրն է ու երկու հատուածները (արեւելեան- արեւմտեան) միացնող ազգային զօրաւոր օղակը:


Շատ բնական է ենթադրել թէ Քարայի Կիլիկիոյ հիւսիս արեւելեան քաղաքներուն եւ գիւղերուն մէջ ինչպէս (Մարաշ, Զէյթուն, Հաճըն, նաեւ հարաւ արեւելեան քաղաքներուն եւ գիւղերուն) մէջ մասնաւորապէս Սուէտիոյ հայ գիւղերէն (Պիթիաս, Հաճի Հապիպլի, ՎագըՖ, Խըտըրպէկ, Եօղուն-Օլուգ, Քեապուսիէ, եւայլն)ի մէջ խօսուած գաւառաբարբառները շարունակութիւնը ըլլան Կիլիկեան ռամկօրէնին: Ան ալ իր կարգին շարունակութիւնը կրնայ ըլլալ այն բարբառին, զոր կը խօսէր Բագրատունեանց անկումէն ետքը Մեծ Հայաստանէն դէպի Քարային Կիլիկիոյ հովիտներն ի վար գաղթած հայութիւնը: Ըստ Հր.Աճառեանի Արեւելեան Կիլիկիոյ բարբառը ծագումով մէկ էր, յետոյ ստորաբաժանուած էր ենթաբարբառներու:


Թրքական վայրագ տիրապետութեան տակ, յատկապէս դաշտային քաղաքներու մէջ, հայերէնը տեղի պիտի տար բռնի ոյժով պարտադրուած թրքախօսութեան առջեւ: Կը պատմուի թէ Եէնիչէրիները հայերէնախօս լեզուները կը ծայրատէին վայրագօրէն, որու հետեւանքով թրքախօսութիւնը կը տարածուէր ու ?հայերէնամոռացութիւն?ը հարկադրիչ կը դառնար: Եկեղեցիներու մէջ քարոզն անգամ թուրքերէն լեզուով կը տրուէր, մինչ լեռնային ինքնամփոփ գաւառներուն, աւաններուն եւ գիւղերուն մէջ խօսուած բարբառը աւելի երկար կը գոյատեւէր: Արեւելեան Կիլիկիոյ հիւսիսային բարբառը ազդուած էր թրքերէնէ` փոխ առնելով շատ մը բառեր, տեղին է յիշել նաեւ, որ Մարաշցիներու խօսած թրքերէնի մէջ կային հայերէն բառեր, որոնք թուրքերու կողմէ եւս կ՛օգտագործուէին:
 
Անդրադառնալով Մարաշի գաւառաբարբառին եւ զայն բաղդատելով Զէյթունի եւ Հաճընի գաւառաբարբառներուն հետ, անոնց միջեւ նկատելի է գրաբարի հետքեր, ձայնաւորներու փոփոխումներ, բաղաձայններու սղումներ: Թրքերէնի ազդեցութիւնը զգալի է երեքին մէջ ալ, առաւելապէս Մարաշի բարբառին մէջ. հետեւաաբար կարելի է հաստատել այն կարծիքը, թէ անոնք երեքով ճիւղաւորումներն են մէկ բարբառի, որ երկար տարիներ կը խօսուէր Քարային Կիլիկիոյ մէջ:


Ստորեւ որպէս օրինակ կը ներկայացնենք Մարաշի բարբառով օգտագործուած կարգ մը բառեր, առածներ, օրօր մը, ծաղրական քառեակ մը, հանելուկներ, յանգաւոր խօսքեր: Այս մասին մանրամասն ու աւելի մասնագիտական տեղեկութիւններ կարելի է քաղել Գր. Հ. Գալուստեանի ?Մարաշ? գիրքէն:


Բառեր


Մարաշի բարբառ / Աշխարհաբար
    
հօց / հաց
ճօր / ջուր
ուտուլօ / կերակուր                         
իժոմ / եկեղեցի                           
տատա, պօպ / հայր
մէր / մայր
ախճին / աղջիկ
ըռոտ / աժան
իրկուք / երկու
իրիք / երեք
չիւրս / չորս
իսսուն / յիսուն
հէրիր / հարիւր
իս / ես
տօն / դուն
էն / ան
ինձմէվ / ինձմով
ըռընտ իմ / աղէկ եմ
չո՞ցիս / ի՞նչպէս ես
պարա լաս / բարի լոյս
ծիզ կիշիր պարա / գիշեր բարի
ծիզ լաս պարա / բարի լոյս
կեցիր պարէվ / մնաս բարով
ըրթոս պարէվ / երթաս բարով
շոտ ապրաս / շատ ա՛պրիս
էչկիդ լաս / աչքդ լոյս
իշնէվիւր տարա / շնորհաւոր տարի
Ասվոծ պէհէ / Աստուած պահէ

հէյ օզգը / հայ ազգը


Առածներ


– Մորդ կոյ` ըրկըրա տուն կ՛աւրէ, ինք իր տունը կիշինէ, մորդ է կոյ քի` ինք իր տունը կ՛աւրէ, ախկոտան տունը կի շինէ:
– Էչքը կուշտ մորդը ինչ ղատոր ախկըտնոյ նը` ինք իր հարուստ կըրվըննոյ, տամոհ մորդը աշխորան ըռզոկը ինքիր ըննօ նը` ախկոտ կըրվըննոյ:
– Խեռու (հեռու) կրոկը շոհ չունայ, մէօտ կիցողան հէյէ:
– Իրկոթէ տոռը փէտէ տոռան մուհտոճ կ՛ըննոյ:
– Խեւը հարսնաքն ին տարոծ` էս միր տունէն ըռընտ է ըսիլ է:
– Աստուծմէ խիլք ուզէ` ուղունկոնը (անկողին) փիւլիւն (փիլոն)  չ՛էննօ:
– Ասվոծ խիլք պէժնիլն իքէն` տոն տըռոնը իտիվն իս մնացի:
– Մորդ մարդու հոլէ չուտէ` կէս կիշիրէն իժոմ կըճըվոյ:
– Հիւգ չունա, թասօ չունայ, էս պոնտէքը կո կըրէ:


Օրօր մը


Իմ պուլուզիս նէննի էնիմ,
 – Փաշա օլսուն եավրում պէնիմ,
Քնացիր քի սոնկրօ հանիմ,
Նէննի, նէննի, նէննի կիւլիւմ,


Նէննի աղէր, նէննի հէլէ,
– Ույանըրսըն կիւլէ, կիւլէ,
Պոպիդ քիզ շոտ պոն պիրիլ է,
Նէննի, նէննի, նէննի կիւլիւմ,


Նէննի, կ՛ոսիմ քի քընանոս,
Ծէնիդ կտրիս րահոթ ըննոս,
Հորս մը առնուս խէչդ մընոս,
Նէննի, նէննի, նէննի կիւլիւմ:


      Ծաղրական քառեակ մը


      Կանի, կանի կան ժամանակ,
      Էշն է սատկի առու տանանք,
      Տանոկ չիգայ միրթին հանանք,
      Իրիցկինան շապակ մ՛ենանք:


Հանելուկներ


 1.- Աւըլըցի, իրթիցի, փէտէ Խաթունը նստըցըցայ. կամ` Աւըլըցինք, ճըրըցինք, Մախոթ Խաթունը իկիք, նստով. (մանելու ջահը, ճախարակ = չըգրըգ):
 2.- Կապիմ` կ՛ըրթոյ, ածկիմ` կը կինոյ. (տրեխ կամ փօսթալ):
 3.- Իլոյ լէռը, թափըցով կիւգէս (գոգ) սիսէռը. (կարկուտ):
 4.- Իզիրի` փուշ, մէջի` նուշ. (աչք):
 5- Տղոյ մ՛ունամ իգող ըրթոը եանք կը պագնէ. (աղբիւր):


Յանգաւոր Խօսքեր


Անմէր մանուկ, անսկեսիւր հարսնուկ:
Մորդ մարդու քահանոյ, մորդ մարդու սատանոյ:
Քիչ պարձիր, թէզ տարձիր :
Շալկէս առնող չիգոյ, ալկէս առնող կոյ:
Նէ հատակ, նէ Զատակ, խեւն է հագի իրկու շապակ:


Գաւառաբարբառները իրենց ընտիր բառերով, ասոյթներով, հայ լեզուի տեւական հանքերն են: Անոնք ներկայիս անգործածելի են: Եթէ ջարդէն ճողոպրած աւագ սերունդը, որպէս աւանդ կը պահպանէր իր շրջանի բարբառը, միջին սերունդը մասամբ տեղի կու տար, բայց պապերէն լսած ու յիշողութեան մէջ պահած էր որոշ բառեր ու ասոյթներ… Ներկայ սերունդը դժբախտաբար այլեւս զրկուած է այդ մթնոլորտէն: Իսկ ի՞նչ կը մնայ մեզի… պահել ու տէրը կանգնիլ մեզի մնացած ամենադոյզն փշրանքին, յատկապէս լեզուին: Մեր ոսկեղենիկը մեր գանձն է, զայն պաշտպանելը մեզմէ իւրաքանչիւրին սուրբ պարտականութիւնն ու պարտաւորութիւնն է: Այս առթիւ թելադրելի է իւրաքանչիւր հայու, յատկապէս Մարաշի Հայրենակցական Միութեան անդամ-համակիրներուն, զարկ տալ բանահաւաքման աշխատանքին, իրենց ծնողներու յիշողութեան մէջ վառ մնացած ասոյթները, առածները, յանգաւոր խօսքերը, հեքիաթները գրի առնել ու փրկել զանոնք կորուստէ: Անշուշտ մեծապէս գնահատելի է Գր. Հ. Գալուստեանի պատրաստած ?Մարաշ կամ Գերմանիկ եւ Հերոս Զէյթուն? ուսումնասիրութիւնը, որ վերահրատարակուած է յաւելուածով մը 1988-ին: Սակայն մեր բարբառները անկասկած շատ հարուստ են, տակաւին պեղումի արժանի` յիշողութիւններու մէջ թաղուած անհամար գանձեր կարելի է հաւաքել ու ի մի բերել:


Եթէ երկար տարիներ առաջ թրքական տիրապետութեան ճնշման տակ հայերէնը տեղի կու տար, ներկայիս սփիւռքի տարածքին, իւրաքանչիւր գաղութի մէջ, կան այլազան անուղղակի, նոյնիսկ հմայիչ ներարկումներ, որոնք կը սպրդին աներեւոյթ ու ցեցի նման անաղմուկ` հսկայական աւերներ կը գործեն:


Լեզուն կը նահանջէ, այո՛.. բարեբախտաբար կան տակաւին հայապահպանման ու հայերէնապահպանման ի խնդիր բծախնդիր ու հոգատար հայորդիներ, երիտասարդներ .. ուրեմն կայ համոզում ու մանաւանդ հաւատք: 


?Նոր Մարաշ?, Մարաշի Հայրենակցական Միութեան Պարբերաթերթի, Հալէպ, 2009

author-avatar

Posted by Azad-Hye

Like to share?

Social Media

  • facebook
  • twitter
  • flickr
  • blogger
  • youtube
Newer PostՆոր տարուան առաջին պահերը հայկական մթնոլորտի մէջ
Older PostՆշանակ կայքը կը հրաւիրէ ընթերցողները հայ կնոջ մասին գրելու

POPULAR

item-thumbnail

Rebecca Malikian’s novel “The Caravan of Death”

July 10, 2015
item-thumbnail

Erebouni pen launched in Dubai and other cities

April 12, 2015
item-thumbnail

Vardavar (water pouring) international festival in Armenia gains popularity

July 17, 2015
item-thumbnail

Essam Nagy’s documentary “In The Beginning Was Armenia” (Interview)

January 11, 2020
item-thumbnail

Anna Dolabjian: I feel life coaching as a dream coming true

January 18, 2018

LATEST

item-thumbnail

Liana Ghaltaghchyan is the new Managing Director at the Children of Armenia Fund

January 10, 2023
item-thumbnail

Indian Journalist Venkatesh Remakrishnan mentions the Armenians of Chennai

October 30, 2022
item-thumbnail

Renovation of the Ghukasavan Cultural Center’s main hall

December 1, 2021
item-thumbnail

Nobel Prize winner Ardem Patapoutian

October 7, 2021
item-thumbnail

Armenian Church of the Virgin Mary in Basra, Iraq

August 30, 2021

COMMENTS

Azad-Hye on In memory of AUB Medical Alumni who died during the First World War
Azad-Hye on Kessab Ousoumnasirats celebrates centennial
Lawrence Danny CPA on Kessab Ousoumnasirats celebrates centennial
Stephensmith on Pizza making vending machine invented by Puzant Khachadourian
ALEXANIAN on Astghik Voskerchyan: Every element in my environment has a role in my creations

Categories

  • Applications
  • Art
  • Books
  • Business
  • Celebrations
  • Chinese Armenians
  • Courses and Camps
  • Cyprus Armenians
  • Diaspora Armenians
  • Documentaries
  • Education
  • Egyptian Armenians
  • Energy
  • Ethiopian Armenians
  • European Armenians
  • Festivals
  • Genocide
  • History
  • Hrach Kalsahakian
  • Indian Armenians
  • Interviews
  • Iraqi Armenians
  • Language
  • Lebanese Armenians
  • Music
  • Poetry
  • Politics
  • Religion
  • Rural Armenia
  • Science
  • Syrian Armenians
  • Tourism
  • Turkish Armenians
  • UAE Armenians
  • Websites
  • Հայերեն բաժին

CUSTOM LINKS

  • Home
  • About
  • Contact

RANDOM POSTS

item-thumbnail

Հայաստանի լեռնահարստացման կոմբինատը՝ «Չաարատ Կապան» ՓԲԸ-ն պատրաստվում է մեծամաշտաբ ծրագիր իրականացնել

item-thumbnail

Vahe Davtyan: Only 1% is the energy generated from renewable resources in Armenia

item-thumbnail

Որո՞նց հետ պիտի գործակցի Սփիւռքի Նախարարութիւնը. Հրաչ Քալսահակեան

TAG CLOUD

Armenian Art Armenian Catholics Armenian Christmas Armenian Costumes Armenian Genocide Armenian Songs Armenian Velvet Revolution Azad-Hye Celebrations Cyprus Armenians Daniel Varoujan Hejinian Diaspora Diaspora Armenians Education Emma Kant Emma Karapetyan Ethiopian Armenians Garni Geghard Genocide Goris Greece Hidden Armenians History Iraqi Armenians Kessab Kessabtzis Language Lebanese Armenians Meri Martirosyan Music Music Application Nana Aramyan Nikol Pashinyan Norway Ottoman Empire Paris Speech Therapy Syrian Armenians Syunik Turkey Turkish Armenians UAE Armenians Vardavar Western Armenia

Search this website

© 2023 Azad-Hye . Designed by Wpinhands
Scroll